اشاره

 اسلام برای حفظ صیانت خانواده و برقراری عدالت در زندگی مشترک، حقوقی را به عهده‌ی مرد و زن نهاد تا در کنار همسر خویش بتوانند به آرامش برسند و هیچ‌گاه نخواسته به نفع زن یا به نفع مرد و علیه یکی از آن دو، قانونی وضع کند. اسلام در قوانین خود حقوقی را بر زن و مرد تعیین کرد که همواره سعادت آن‌ها و فرزندانی که باید در دامان آن‌ها پرورش یابند و بالأخره سعادت جامعه‌ی بشریت را در نظر گرفته است و با سفارش در رعایت حقوق یک‌دیگر، سعی در استحکام پایه‌های زندگی مشترک، گرمابخشی به دل‌ها و با طراوت کردن زندگی داشته است. افراد با شناخت این حقوق، گام‌هایی را در حفظ زندگی مشترک برداشته و بالعکس با عدم شناخت این حقوق به پرتگاه‌های زندگی مشترک نزدیک می‌شوند. زوجین نسبت به یک‌دیگر حقوقی دارند که به شرعی و قانونی و اخلاقی و عرفی تقسیم می‌شود. به عنوان مثال، پرداخت نفقه از وظایف مرد و حقوق شرعی و قانونی زن است و سرپرستی زن از حقوق مرد است. رسول خدا(ص) در این‌باره فرمود: «مرد، سرپرست ‏خانواده ‏است و هر سرپرستى نسبت ‏به زیردستانش مسؤولیت دارد»(طبرسی، ج2، 550).

یک مرد در زندگی چه حقی دارد!

تأمین نیازهای جنسی، یکی از فلسفه‌های ازدواج است و برای حفظ عفت و پاک‌دامنی و اصالت خانواده، شرع مقدس، تمکین کردن را از وظایف شرعی و قانونی زن و از حقوق مرد بیان کرد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «زنان شما کشت‌زار شمایند پس بیابید کشت‌زار خود را هر جا خواسته باشید»(بقره، 223). و تأمین صحیح این مسئله می‌تواند یکی از علل رضایت‌مندی زوجین در زندگی مشترک باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، رضایت­مندی خانوادگی با رضایت­مندی جنسی رابطه دارد؛ زوج‌های خرسند نسبت به زن و شوهرهای ناخرسند از زندگی جنسی خود خشنودترند(حیدری، 145).

از دیگر حقوق مرد این است که همسرش بدون اجازه‌ی او از منزل خارج نشود. از امام باقر(ع) به نقل از رسول خدا(ص) درباره‌ی این حق شوهر بر زن خود می‌فرماید: «زن از منزلش بدون اجازه‌ی شوهرش خارج نمی‌شود»(حر عاملی، ج 20، ص 158).

امانت‌داری از اموال شوهر در غیاب مرد و حفظ عفت از دیگر وظایف زن است که پیغمبر اسلام(ص) فرمود: «زن نگهبان و امانت‌دار اموال شوهرش است و در این باره مسئولیت دارد»(طبرسی، ج 2، ص 550).

مرد، قوام و زن، ریحان زندگی است

 اسلام مرد را قوّام و زن را ریحان می‌داند. این نه جسارت به زن است نه جسارت به مرد. نه نادیده گرفتن حق زن است و نه نادیده گرفتن حق مرد؛ بلکه، درست دیدن طبیعت آن‌هاست. ترازوی آن‌ها هم اتفاقاً برابر است؛ یعنی وقتی جنس لطیف و زیبا و عامل آرامش و آرایش معنوی محیط زندگی را در یک کفه می‌گذاریم، و این جنس مدیریت و کارکرد و محلّ اعتماد و اتکا بودن و تکیه‌گاه بودن برای زن را هم در کفه‌ی دیگر ترازو می‌گذاریم، این دو کفه با هم برابر می‌شود. نه آن بر این ترجیح دارد و نه این بر آن(مقام معظم رهبری، خطبه‌ی عقد مورخه‌ی 22/12/1378).

برخی حقوق، قانونی و برخی اخلاقی است

برخی حقوق، قانونی است؛ یعنی قانون هر کشوری با توجه به شرایط و مقتضیات و عرف و مصلحت جامعه، آن قانون  را برای مردم تصویب می‌کند و عدول از آن جایز نیست و رعایت آن ضروری است. به عنوان مثال، در کشور جمهوری اسلامی ایران، ازدواج مجدد مرد، یکی از آن موارد است که قانون حق طلاق را به زنان می‌دهد یا پرداخت هزینه‌ی بیماری زنان که قانون آن را جزء نفقه‌ی زن، بر مردان ملزم کرد.

اما برخی حقوق اخلاقی است؛ یعنی اخلاق اسلامی ایجاب می‌کند که افراد این موارد را برای حفظ  سلامت خود و خانواده رعایت کنند؛ مثل کار کردن زنان در منزل شوهر که نه شرع آن را واجب دانسته نه قانون زنان را ملزم به کار در خانه می‌کند؛ اما اخلاق اسلامی ایجاب می‌کند برای حفظ سلامت خانواده، زنان در حد توان خود به کارهای خانه و بچه‌ها رسیدگی کنند و در روایات نیز این کار پسندیده و مورد رضایت خداوند مطرح شده است و خداوند اجر بی‌پایان برای آن در نظر گرفته است.

 پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: «هر زنى که هفت روز شوهرش را خدمت کند، خداوند هفت در دوزخ را به روى او ببندد و هشت در بهشت را به رویش بگشاید، تا از هر در که خواهد وارد شود» و فرمود: «هیچ زنى نیست که جرعه‏اى آب به شوهرش بنوشاند مگر آن‌که، این عمل او برایش بهتر از یک سال باشد که روزهایش را روزه بگیرد و شب‌هایش را به عبادت سپرى کند»(ری شهری،ح 870، ص254).

از دیگر حقوق اخلاقی که زوجین برای سلامت زندگی مشترک باید رعایت کنند؛ رازداری، عیب‌پوشی، سازگاری، ایثار وهمراهی با همسر و بسیاری موارد دیگر است که با کم‌رنگ بودن این مسائل به خطر سقوط در سراشیب زندگی مشترک نزدیک می‌شویم.

در روایات معصومین، سفارش‌های فراوانی به مرد و زن برای خدمت به همسر آمده تا کانون خانواده را مستحکم‌تر کند و تألیف قلوب بین همسران بیش‌تر شود. رسول گرامی اسلام می‌فرمایند: «یا علی! کسی که در خانه به همسر کمک کند و از کمک دلگیر نشود خدا نام او را در دفتر شهیدان نوشته و برای او در هر شب و روزی ثواب هزار شهید قرار داده و به هر گام و قدمی که برمی‌دارد ثواب حج و عمره می‌بخشد و به تعداد عروق و رگ‌های بدن، شهری در بهشت برای او قرار می‌دهند»(نراقی، ج 2، ص142).

شوهرداری، جهاد زن است!

در روایات اسلامی همان‌طور که به مردان سفارش شده که چگونه با زنان، رفتار نیک داشته باشند به زنان نیز در نیکو شوهرداری کردن بسیار سفارش می‌کند و رعایت حقوق شوهر را از مهم‌ترین مسائل مربوط به زنان می‌داند. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «برای زن نزد پروردگارش، هیچ شفیعی کارسازتر از رضایت شوهرش نیست».(عباس قمی، ج 1، ص 561) و در جای دیگر می‌فرماید: «جهاد زن به نیکو شوهرداری است»(حر عاملی، ج 14، ص116)؛ زیرا زندگی و سامان دادن به آن و دست و پنجه نرم کردن با مشکلات مادّی و معنوی کم‌تر از جهاد نیست.

حقوق مشترک زن و مرد چیست؟

برخی حقوق بین زن و مرد مشترک است یعنی هردو موظف‌اند این حقوق را رعایت کنند از جمله؛ حق توارث که در قرآن هم آمده: «برای مردان سهم است از آن‌چه پدر و مادر و خویشاوندان بگذارند و برای زنان سهم است از آن‌چه پدر و مادر و خویشاوندان بگذارند»(نساء، 7). حق مالکیت اقتصادی نیز از حقوق مشترک است. «مردان را بهره‌ای است از آن‌چه حاصل کرده‌اند و زنان را بهره‌ای است از آن‌چه حاصل کرده‌اند»(نساء، 32).

اولین مسئولیتی که در قانون مدنی متوجه زوجین است، پذیرش حسن معاشرت از سوی طرفین است؛ لذا در ماده‌ی(1103) ق.م این‌گونه آمده: برطبق این ماده، زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یک‌دیگرند. یعنی باید به گونه‌ای با یک‌دیگر رفتار کنند که آرامش و مسالمت بر روابط آن‌ها حاکم و محیط خانواده متشنج نبوده و نزاع در روابط آنان وجود نداشته باشد . تعبیر حسن معاشرت که در آیه‌ی نوزده سوره‌ی نساء به عنوان یک وظیفه‌ برای شوهر و به عنوان یک حق برای زن مطرح شده، عامل تحکیم زندگی خانوادگی و دوام و استمرارزندگی است «و با همسران‌تان با اخلاق نیکو معاشرت کنید»(نساء، 19).

 پیامبر(ص) می‌فرمایند: «بهترین شما کسى است که براى زنان خود بهتر باشد و من بهترین شما براى زن خود هستم»(علی بن‌بابویه، ج 3، ص443). زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یک‌دیگر معاضدت کنند(1104) ق. م، تربیت اولاد امر مهمی است که معاضدت زوجین را می‌طلبد و روابط گرم و حسنه در خانواده از ملزومات آن است.

 از آن‌جایی که یکی از فلسفه‌های ازدواج و ثمره‌ی زندگی مشترک تولید نسل است داشتن فرزند از حقوق مشترک زن و مرد در زندگی است و هیچ یک از زن و مرد نباید به طور عمد و بدون عذر، همسرش را از حق پدر یا مادر شدن محروم کند و نسبت به این حق مخالفت کند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «با یک‌دیگر ازدواج کنید و بر تعدادتان بیفزایید، همانا من به تعداد شما مباهات می‌کنم(مجلسی، ج 17، ص 259).

منابع:

1. قرآن کریم.

1. ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی(1413)؛ من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

2. حرعاملی(1409)؛ وسائل‌الشیعه، مؤسسه ال‌البیت.

3. حیدری، مجتبی(1387)؛ دین‌داری و رضامندی خانوادگی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

4. سایت جهان نیوز، خطبه‌ی عقد مورخه‌ی 22/12/1378.

5. قمی، شیخ عباس(1414)؛ سفینه‌البحار، نشر دارالاسوه.

6. مجلسی، محمدباقر(1404)؛ بحارالانوار، تهران: چاپ الاسلامیه.

7. محمدی ری‌شهری(1385)؛ منتخب میزان‌الحکمه، قم: دار الحدیث.

8. طبرسی(1407). مستدرک‌الوسائل. ترجمه حسین نوری. قم: مؤسسه آل البیت .

9. نراقی، محمدمهدی(1376)؛ جامع‌السعادات، قم: چاپ دارالتأسیس.