روزه‌داری از منظر اسلام و طب اسلامی

اعظم ابراهیمی

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما نوشته شده است؛ همان‌گونه که بر امت‌های قبل از شما نوشته شده بود، تا پرهیزگار و باتقوا شوید (بقره، آیه‌ی 183).» بر روزه که چنین محکم از سوی خداوند بر امت‌ها واجب شده، آدابی در روایات ذکر شده که بر آثار روزه بر روح و جسم انسان تأکید دارد. اهمیت روزه بر فیزیولوژی بدن، تا حدی است که امروزه مورد تأیید بسیاری از دانشمندان غیرمسلمان نیز قرار گرفته است.

1. سلامت بدن

حضرت رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «روزه بگیرید تا تن‌درست بمانید (مجلسی، بحارالانوار، ج 96، ص 25۵).» همچنین فرمودند: «خداوند به یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل وحی کرد که به طایفه‌ات خبر ده، هیچ بنده‌ای یک روز را برای خشنودی من روزه نمی‌گیرد؛ مگر آن‌که تن او را سالم می‌دارم و پاداشی بزرگ به او می‌دهم»

2. تعادل اقتصادی

امام صادق(ع) می‌فرماید: «به‌راستی خداوند روزه را واجب کرده تا با آن، بین اغنیا و فقرا مساوات و برابری به وجود آید تا ثروتمندانی که هرگز درد گرسنگی را احساس نکرده‌اند، به فقرا رحم کنند؛ زیرا اغنیا هرگاه (خوردن و آشامیدنی) اراده کردند (و هوس هر نوع مأکولات و مشروبات کردند)، برایشان میسر است... (حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج 7، ص 3).»

3. مهار شهوت جنسی (عفاف)

روزه یکی از راه‌های مهار طغیان شهوت جنسی است؛ بنابراین میان عفت و روزه، رابطه‌ی مستقیم وجود دارد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «ای گروه جوانان! کسی از شما که توانایی بر ازدواج داشته باشد، ازدواج کند؛ زیرا ازدواج سبب می‌شود که از نوامیس مردم چشم فروبندد و دامان خویش را از آلودگی به بی‌عفتی حفظ کند. کسی هم که توانایی بر ازدواج ندارد، روزه بگیرد (مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 2، ص 315).»

4. اخلاص

حضرت فاطمه(س) فرمود: «خداوند روزه را به‌خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است (مجلسی، بحارالانوار، ج 96، ص 368).»

5. آرامش قلب

امام باقر(ع) فرمود: «روزه و حجّ آرامش‌دهنده‌ی قلوب آدمیان است (سیدجعفر عظیمی، روزه از دیدگاه قرآن و عترت).»

6. ورود به بهشت

رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «برای بهشت دری است به‌نام ریّان که فقط روزه‌داران از آن وارد می‌شوند (مجلسی، بحارالانوار، ج 96، ص 252).»

7. دعای ملائک

رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «خداوند فرشتگانی را مأمور کرده است تا برای روزه‌داران دعا کنند (همان، ص 253).»

8. استجابت دعا

امام رضا(ع) می‌فرماید: «دعای روزه‌دار هنگام افطار به اجابت می‌رسد (همان، ص 255).»

از آثار دیگر روزه در روایات، می‌توان به دورکردن شیطان از انسان و قبولی اعمال و شفاعتش نام برد که در کتاب بحارالانوار، جلد 96 و کتاب علل الشرایع صدوق و خطبه‌ی شعبانیّه، بیان شده است.

باید و نبایدهای روزه‌داری از نگاه طب اسلامی

1. در شرع مقدس اسلام، روزه‌ی بی‌سحری توصیه نمی‌شود.
2. زنان شیرده روزه‌دار، باید هنگام سحر و افطار، موادغذایی با کمیت و کیفیت مطلوبی مصرف کنند تا لطمه‌ای به کودک شیرخوار وارد نشود؛ البته این امر با توجه به توان و قدرت بدنی هر شخص متفاوت است؛ زیرا اسلام هرگز خواستار زیان افراد نیست.
3. به‌اندازه‌ی نیاز بدن، بعد از افطار تا وقت خواب، آب ولرم بنوشید تا از کم‌آبی جلوگیری شود.
4. از مصرف زیاد موادغذایی شیرین، مثل زولبیا و بامیه (با روغن نباتی) پرهیز شود و بالعکس خرما و کشمش میل کنید.
5. از مصرف نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار، مانند کوکا، قهوه و چای دوری کنید؛ چون کافئین ادرارآور است و مایعات بدن را دفع می‌کند.
6. مسواک‌کردن دندان‌ها بعد از افطار و قبل از خواب، سلامتی را تضمین می‌کند.
7. از نوشیدن نوشابه‌های گازدار و رنگی به‌شدت بپرهیزید؛ چراکه این نوشابه‌ها، هم موجب کمبود کلسیم در بدن و هم باعث تورم معده و ایجاد سیری کاذب و یبوست مزمن می‌شود.
8. برای شروع افطار، بهتر است از خرما یا شیر گرم استفاده شود.
9. برای افطار با عسل، عسلاب و منابع قندی و انرژی‌زا، مانند خرما، آب انگور (خانگی) و شله‌زرد افطار کنید.
10.  از مصرف دسرها و شیرینی‌های زیاد در افطار و سحر پرهیز کنید.
11.  از مصرف تنقلات زیاد و هله‌وهوله، بالاخص فست‌فودها، شکلات و تخمه‌جات به‌شدت خودداری کنید.
12. فرآورده‌های دخانی (سیگار و قلیان‌ها)، آفتی جدی است و ماه مبارک رمضان، فرصتی عالی برای ترک این عادت زیان‌بخش و آزاردهنده است.
13.  روزه‌داری سبب کاهش افسردگی و وسواس می‌گردد و عزت نفس فرد را افزایش می‌دهد.
14.  ماه رمضان را از آن جهت ماه صبر نامیده‌اند که صابر و روزه‌دار، خود را از تأثیر درگیری‌ها، شکوه‌‌ها و آلام می‌رهاند. صبر، یکی از طرق سلامت و بهداشت روانی است که در روزه‌دار تجلی می‌یابد.
15.  به فرموده‌ی امام صادق(ع)، بهترین سحری در طب اسلامی، سویق و خرماست که جلوی ضعف بدن را می‌گیرد.
16.  از انواع مایعات و آبمیوه‌های طبیعی و انواع آش، سوپ، شیر با عسل و... تناول شود.
17.  امام صادق(ع) فرمودند: «پیامبر اکرم(ص) با شیرینی روزه‌ی خود را افطار می‌کردند و اگر شیرینی نبود، با آب گرم افطار کرده و می‌فرمودند که این عمل، باعث پاکیزگی کبد و معده، خوش‌بویی دهان و محکمی دندان می‌گردد و گناهان را از بین می‌برد و بلغم را قطع و سردرد را درمان می‌کند (حسین و عبدالله نیشابوری، طب‌الائمه، ص 226).»

فواید روزه‌داری از نگاه آن‌سوی‌مرزها

دکتر «کارلو» آمریکایی، درباره‌ی فواید روزه می‌گوید: «روزه‌ای که اسلام واجب کرده، بزرگ‌ترین ضامن سلامتی تن است.»

دکتر ژان فرموزان: «در آغاز روزه‌داری می‌بینیم، زبان باردار است، عرق بدن زیاد می‌شود، دهان بو می‌گیرد و گاه آب بینی راه‌می‌افتد که همه، علامت شست‌وشوی کامل بدن است و پس از سه تا چهار روز، بو برطرف می‌شود، اسید اوریک ادرار کاسته می‌شود و شخص، احساس سبکی و خوشی خارق‌العاده‌ای می‌کند که در این حال، اعضا هم استراحتی دارند.»

یکی از پزشکان روسی به نام «الکسی سوفورین»، روزه‌ی طبی (یعنی فرد چهل روز فقط آب بخورد) برای تجویز بیماری‌های صعب‌العلاج تجربه کرده و نتایج موفقیت‌‌آمیزی از آن به دست آورده بود که استدلال این طبیب، بدین شرح است: «انواع بیماری‌ها از غذاهای زاید و اضافی که از معده می‌گذرد و به تصرف بدن نمی‌رسد، سرچشمه می‌گیرد. این مواد غذایی اضافه، تولید عفونت‌هایی می‌کند که بهترین شرایط را برای نشوونمای میکروب‌ها و باکتری‌ها فراهم می‌سازند؛ بنابراین، اساس درمان همه‌ی آن‌ها نیز، مصرف‌کردن و نابودساختن آن مواد اضافی از طریق گرسنگی و امساک از غذاست (الکسی سوفورین، آب‌درمانی، ترجمه‌ی محمدجعفر امالی، ص 5).» این دو اصل، همان است که در عبارت کوتاه و پرمعنا، از حدیثی مشهور که از پیغمبر اکرم(ص) نقل شده، صریح آمده است: «المعدةُ بیتُ کلّ داءٍ و الحمئة رأس کل دواء (مجلسی، بحارالانوار، ج 14)؛ معده، خانه‌ی تمام دردهاست و امساک، بالاترین داروهاست.» ولی در تعلیمات اسلامی برای تأمین این منظور، دستور ساده و عملی راحتی داده شده و آن، روزه‌ی یک‌ماهه‌ی هر سال است. مسلماً اگر کسی این روزه‌ی ساده‌ی اسلامی را همه‌ساله به‌طور مرتب انجام دهد و هنگام افطار و سحر، از زیاده‌روی در غذا پرهیز کند، مواد زاید بدن او روی هم متراکم نمی‌شود تا نیازی به روزه‌ی طبی چهل‌روزه‌ی این طبیب پیدا کند. این روزه‌ی اسلامی (به‌شرط رعایت اعتدال در غذای افطار و سحر)، خانه‌تکانی بسیار مفیدی برای فرد خواهد بود و بدن به‌علت نیاز فراوان به موادغذایی در روز، ذخیره‌ی خود را به‌تدریج مصرف کرده و نشاط تازه‌ای پیدا می‌کند و همان نتایج را که از طریق روزه‌ی طبی با آن همه زحمت به دست می‌آید، به سادگی فراهم خواهد کرد.