نوع مقاله : مهارت
معصومه چاوشی
عطر روزه در نوبهار جوانی
چگونه کودکان را با روزه‌داری مأنوس کنیم؟
درست است که پسر بعد از پانزده سال و دختر بعد از نه سال قمری به سن تکلیف می‌رسد؛ اما آموزش و تمرین تکالیف دینی را نمی‌توان تا سن بلوغ به تأخیر انداخت. انسان باید از کودکی درباره‌ی ظرفیت پذیرش و زمینه‌ی مذهبی فراهم‌شده از سوی والدین (به‌نحو بانشاط و سرزنده)، با عبادات و تکالیف دینی آشنا شود تا در سن بلوغ، به انجام آن رغبت داشته باشد. در غیر این صورت، انجام اعمالی چون خواندن نماز و روزه‌گرفتن در سن تکلیف برای آنان دشوار خواهد بود.
اولین پرسش‌ها درباره‌ی روزه
به نخستین پرسش‌های کودک‌تان درباره‌ی ماه مبارک و رسم روزه‌نگه‌داشتن به‌خوبی و با دقت توجه کنید.
در سه تا شش‌سالگی که هنوز کودک روزه‌گرفتن را آغاز نکرده است، اگر به نخستین سؤالات او پاسخ داده و درباره‌ی روزه معلومات خوبی به وی بدهیم، با رفتارهای زیبایی که در حالت روزه‌داری به آن آراسته‌ایم، نمونه‌ی خوبی برای کودک می‌شویم. آن‌گاه فرزندمان وقتی روزه‌گرفتن را شروع کرد، به آسانی می‌تواند از جنبه‌های اخلاقی و ویژگی‌های تربیتی روزه استفاده کند. روزه احساس، عواطف مثبت و دلسوزانه‌ی کودک را درباره‌ی دیگران رشد می‌دهد.
روزه‌ی کله‌گنجشکی
این نوع روزه، ویژه‌ی کودکان تا قبل از سن تکلیف و تنها برای آماده‌سازی آن‌ها و آشنایی با آداب روزه‌داری است؛ بدین گونه که کودک پس از نماز صبح تا بعد از نماز ظهر، نباید چیزی بخورد و در زمان اذان، دوباره چیزی خورده و تا بعد از اذان مغرب با بزرگ‌ترها امساک کند؛ بنابراین، سعی کنید فرزندتان را قبل از سن تکلیف، برای روزه‌داری از نوع کله‌گنجشکی تشویق کنید و به وی گوش‌زد نمایید که در موقع روزه‌داری، حرف بد نزند و کارهای نادرست انجام ندهد.
روزه‌ی دختران در سن تکلیف
درباره‌ی دختران که سن مکلف‌شدن‌شان پایین‌تر از پسران است، باید به توانایی، جثه و میزان بافت چربی و قوای استخوانی او دقت شود. این دقت را در نمودارهای پایش رشد از ابتدای نوزادی می‌شود دید. اگر کودک شما نارس یا زودرس یا با وزن هنگام تولد پایین به دنیا آمده باشد، به‌ندرت می‌تواند در سنین ابتدایی بلوغ (حوالی نه ـ ده‌سالگی) قدرت تحمل گرسنگی و تشنگی را داشته باشد؛ پس توصیه می‌شود درباره‌ی سال‌اولی‌ها، بسیار باملاحظه و دقت و با زمان کوتاه، مثلاً تا اذان ظهر، این فریضه انجام شود و کم‌کم به ساعات بلندتر افزایش یابد. خوب است با پزشک اطفال در این باره مشورتی انجام شود.
ایجاد شور و شوق روزه‌داری
برای ایجاد اشتیاق در خانه و آمادگی در این ایام، حتماً لازم است کودکان‌مان را در ساعات سحر بیدار کرده و با خوراکی‌هایی که او دوست دارد، شروع و تشویق به خوردن کنیم؛ حتی باب میل وی و بنا به خواست او غذا درست کنیم.
همین‌طور برای افطار، علاوه بر آش یا فرنی یا شله‌زرد یا کاچی و حلوا و یا... آن‌چه را او می‌پسندد هم، در سفره جای دهیم. علاوه بر این‌ها، برای او پایان وقت شرعی مورد نظر، یک هدیه‌ی کوچک و دوست‌داشتنی تهیه کرده و خوش‌حالش کنیم. این هدایا می‌تواند مذهبی یا اسباب‌بازی باشد. کنار این، برای تقویت گرایش‌های مذهبی، او را همراه خود به مجالس مذهبی، ختم قرآن و مراسم افطاری که از سوی اقوام برگزار می‌شود، ببریم.
راهکارهای عملی یک روزه‌ی بانشاط
متخصصان تغذیه معتقدند که وعده‌ی سحری اهمیت بسیاری دارد؛ چون در صورت حذف این وعده‌ی غذایی، به‌ویژه در روزهای بلند تابستان، طول مدت ناشتایی بسیار زیاد می‌شود و فرد روزه‌دار، عوارضی چون سردرد، افت فشارخون و ضعف شدید خواهد داشت. برای آن‌که بتوانید نوجوان خود را به خوردن سحری ترغیب کنید، مهم‌ترین نکته این است که تلاش کنید حداقل هشت ساعت در شبانه‌روز بخوابد. این کار باعث می‌شود با کمبود خواب مواجه نشده و با رغبت هنگام سحر بیدار شود. دقت شود کودکان و نوجوانانی که به سن تکلیف رسیده‌اند و توان جسمی کامل دارند، باید از نظر وزن و قد متناسب با سن خود برخوردار باشند؛ تنها در این صورت می‌توانند براساس تکلیف دینی، روزه‌ی کامل بگیرند.
همه‌ی موادغذایی گنجانده شود
رعایت تنوع و تعادل در استفاده از تمام گروه‌های غذایی، بسیار مهم و ضروری است و منابع خوب پروتئینی مثل انواع گوشت، ماهی و حبوبات، باید در برنامه‌ی غذایی کودکان گنجانده شود. استفاده از میوه‌های پرانرژی چون خرما، موز و منابع غنی کلسیم مانند شیر و لبنیات، به‌میزان دو وعده در روز را توصیه می‌کنیم. بعد از افطار، طبق تجویز متخصص تغذیه یا پزشک، می‌توان از شربت‌ها و قرص‌های مولتی‌ویتامین مناسب سن فرزند استفاده کرد تا نگرانی والدین در ارتباط با کمبودهای تغذیه‌ای در این ماه، برطرف شود.
راهکارهای ایجاد تعادل در انرژی کودکان روزه‌دار
وعده‌ی سحری مناسب، بهتر است شبیه ناهار باشد. از آن‌جا که دریافت کالری و پروتئین نوجوانان نباید در طول ماه رمضان تغییر کند، بهتر است وعده‌ی ناهار در سحر و صبحانه در افطار میل شود و بعد از حدود یک تا دو ساعت پس از افطار نیز، شام سبکی صرف شود.
مصرف ترکیبی گوشت و حبوبات، مصرف زیاد سبزیجات، سالاد قبل از غذا بدون سس و پرهیز از سرخ‌کردنی‌ها در این ایام، توصیه می‌شود. سوپ، گزینه‌ی مناسبی برای وعده‌ی سحری است. مصرف آب زیاد هنگام سحر نیز، نه‌تنها از تشنگی شما در طول روز نمی‌کاهد، بلکه می‌تواند با رقیق‌کردن آنزیم‌ها، باعث بروز مشکلات گوارشی فراوان شود.
نکاتی مهم برای نوجوانان و دختران
دختران جوان، به‌ویژه آنان که در مرحله‌ی بلوغ، رسیدن نوبهار جوانی و شکوفایی زنانگی قرار دارند، باید نکات مهمی را سرلوحه‌ی رفتار و آداب این ماه مبارک قرار دهند تا در این ایام، به سلامتی‌شان لطمه وارد نشود و در ضمن، بتوانند قوه و بنیه‌ی خود را برای ماه‌های دیگر سال نگه‌دارند و شادابی و سلامتی‌شان هم پایدار بماند.
توصیه‌هایی بهداشتی برای سلامت دختران نوجوان
رسول خدا(ص) فرمود: «روزه بگیرید تا سالم بمانید (مجلسی، سفینة البحار، ج 2، ص 78).» با توجه به این توصیه‌ی کاملاً بهداشتی رسول اکرم(ص)، آن‌چه بر ملت مسلمان، به‌ویژه دخترانی که به‌تازگی پا به سن بلوغ و درنهایت انجام تکالیف شرعی گذاشته‌اند محقق می‌شود، این است که حفظ سلامتی در سایه‌ی روزه‌داری ممکن است؛ پس والدین دختران جوان، نباید ایشان را از ترس بیماری یا ضعف، از روزه‌داری منع کنند. مادران دختران جوان، باید توجه داشته باشند در ایامی که عذر شرعی یا عادت ماهانه‌ی دختران‌شان است، ایشان را به‌دلیل حجب و حیای خانوادگی، بی‌خواب نکنند و اجازه دهند ایشان همان سه وعده‌ی غذایی معمول را صرف کنند؛ زیرا این تظاهر به روزه‌داری، در خفا نوجوان را از عادت غذایی معمول بازداشته و به پنهانی‌خوردن وامی‌دارد. علاوه بر این‌که بعضی خانواده‌ها در این ماه عزیز، در طول روز درب آشپزخانه را تقریباً بسته و همه‌ی خانواده را به اجبار وادار به رعایت قوانین روزه می‌کنند، بهتر است برای دخترانی که تازه بالغ شده و دچار عذر شرعی هستند، پرانتزی باز کرده و او را در این ایام مراقبت کنند تا نوجوان پس از فراغت از روزهای خون‌ریزی، بتواند به روزه‌گرفتن ادامه دهد.
پیشنهادهایی برای حفظ سلامتی دختران تازه‌بالغ و روزه‌دار
اما این‌که دختران نورسیده هم روزه بگیرند و هم سالم و سرحال بمانند، مستلزم رعایت نکاتی چند است؛ از جمله این‌که توصیه می‌شود نودختران در طول ایام خون‌ریزی، روزی یک عدد قرص آهن یا فرفولیک مصرف کنند تا مبادا دچار کم‌خونی ناشی از کم‌غذایی شوند. برای پیش‌گیری از بی‌حالی، حتماً هنگام سحری‌خوردن از میوه‌هایی که آب را در خود نگه‌می‌دارند و زود تبدیل به ادرار نمی‌کنند، استفاده شود؛ نظیر خیار و کاهو. به خوردن میوه‌های رنگی که سرشار از ویتامین ث و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، نظیر توت‌فرنگی، توت‌های سیاه و سرخ و زغال‌اخته تشویق شوند. بیدارشدن حداقل یک ساعت زودتر از اذان و وقت حرمت خوردن، سبب می‌شود که فاصله برای خوردن غذا و میوه حفظ شده و معده فرصت کافی را برای جذب آن‌ها داشته باشد.
تناسب تغذیه و تحرک
تغذیه و میزان تحرک روزانه، باید در تناسبی کاهش یابد که دختران جوان به‌میزان سابق، بازی، تفریح یا دیگر فعالیت‌های روزمره‌شان، نه دچار خلل شود و نه به انرژی موجودشان ضربه زده و موجب بی‌حالی و ناتوانی‌شان گردد. در هر صورت، این دو شرط باید به تناسب هم‌دیگر کاسته شده و در حدی حتی دیگر فعالیت‌های معمول خود را حذف کرده و به‌جای آن ساعاتی بر خواب و استراحت خود بیفزایند؛ زیرا در ساعات خواب، میزان مصرف کالری کاهش پیدا می‌کند و در عوض، بدن به بازسازی و جذب مواد مورد نیازش می‌پردازد. فعالیت زیاد نوجوانان روزه‌دار در ماه رمضان، به مصرف انرژی بیش‌تر و افزایش تعریق در طی ساعات روز منجرمی‌شود و این مسئله، می‌تواند زمینه‌ساز بروز سوء‌تغذیه‌ی خفیف یا شدید باشد.
نکاتی قابل‌توجه مادران
مادران عزیز لازم است بدانند که در ایام ماه مبارک، نیازی به حذف هیچ‌یک از وعده‌های غذایی نیست. در ماه رمضان، انسان دچار محدودیت یا محرومیت موادغذایی نمی‌شود و به ذخیره‌سازی موادغذایی پیش از ماه رمضان احتیاج نیست. بنا بر نظریه‌ی متخصصان تغذیه، همه‌ی افراد باید حداقل بیست‌درصد کم‌تر از ماه‌های دیگر سال غذا بخورند. با مصرف متعادل موادغذایی در ماه رمضان، بدن فرصت سوزاندن چربی‌های اضافی را پیدا می‌کند. تمامی روزه‌داران باید وعده‌ی سحری را در برنامه‌ی غذایی خود داشته باشند؛ زیرا حذف این وعده، سلامت آن‌ها را به خطر می‌اندازد. همچنین در ماه مبارک رمضان، از مصرف بیش از حد غذاهای چرب و شیرین خودداری کنید. روزه‌داران هنگام افطار، از موادغذایی شیرین مانند زولبیا، بامیه و حلوا به‌مقدار زیاد مصرف نکنند؛ زیرا باعث افزایش وزن می‌شود.
روزه‌داری و ورزش
انجام پیاده‌روی و ورزش در این ماه، توصیه می‌شود. بهتر است نوجوانان روزه‌دار، روزه‌شان را با آب ولرم باز کرده و پس از آن از نان، پنیر، گردو و غذاهای گرمی مانند آش استفاده کنند و حتماً بین افطار تا شام، یک تا دو ساعت فاصله بگذارند و حتماً در این زمان آب فراوان بنوشند.
کودکان و نوجوانانی که برای نخستین‌بار روزه می‌گیرند، باید در وعده‌ی سحری، غذای کافی بخورند و همچنین آبمیوه و سبزیجاتی مانند هویج و گوجه‌فرنگی را فراوان مصرف کنند؛ زیرا مقدار زیادی ویتامین را به‌صورت فشرده به بدن آن‌ها می‌رساند. بهترین ورزش‌ها در طول این ماه، شنا و پیاده‌روی پس از صرف افطار است؛ چراکه این ورزش‌ها، از گرفتگی عضلات و بروز یبوست پیش‌گیری می‌کنند.
غذاهایی که باید جوانان از خوردن‌شان بپرهیزند
هنگام سحر از خوردن غذاهای خشک، نظیر کوکوسبزی، کوکوسیب‌زمینی، کتلت و گوشت‌های سرخ‌شده مثل کباب، جوجه‌کباب و ماهی خودداری کنید. این غذاها با غذاهایی که ادویه‌ی زیادی دارند، باعث عطش زیاد و ترش‌کردن معده می‌شوند. تمام روزه‌داران، به‌ویژه آن‌هایی که دچار بیماری‌های گوارشی و معده هستند، سعی کنند از خوردن این غذاها بپرهیزند یا از لیموترش، ماست و سبزی‌خوردن کنار این غذاها استفاده کنند. دختران جوان فراموش نکنند که برای پیش‌گیری از بروز ناراحتی‌های گوارشی، ترش‌کردن و سوزش سر معده، باید از مصرف زیاد غذاهای شیرین و چرب، مانند زولبیا و بامیه در سحر یا افطار پرهیز کنند. همچنین مصرف سس مایونز، خامه، سوسیس و کالباس نیز در سحری یا افطاری مناسب نیست؛ زیرا این غذاها زمینه‌ی بروز ناراحتی‌های گوارشی، نظیر ترش‌کردن معده را فراهم می‌کنند. درضمن خوب است شش تا هشت لیوان آب در فاصله‌ی افطار تا سحر نوشیده شود و برای پیش‌گیری از احساس تشنگی در طول ساعات روز، لیموترش تازه در پایان سحری مصرف شود.
)