نوع مقاله : احکام
روزه برای غنچه‌های تازه‌شکوفاشده
برای آسان و زیباترشدن روزه‌گرفتن دختران تازه‌به‌بلوغ‌رسیده چه کنیم؟
حجت‌الله حاجی‌کاظم
درباره‌ی سن تکلیف دختران، سه نظر وجود دارد که عبارت‌اند از: نُه سال قمری (معادل هشت سال و نُه ماه شمسی)، سیزده سال و از لحظه‌ی حیض‌شدن. نظر اول در حال حاضر میان فقها مشهورتر است؛ به‌ویژه اگر مبنای نه سال را قبول کنیم، با توجه به این‌که در حال حاضر ماه رمضان در تابستان واقع شده است، چه کاری برای راحت‌ترشدن روزه‌گرفتن فرزندمان می‌توانیم انجام دهیم؟
احکام اسلام عزیز، تعارضی با عقل ندارد
این موضوع روشن است که اگر مطمئن هستیم روزه برای فرزندمان ضرر دارد، گرفتن آن از نظر فقهی نه‌تنها واجب نیست، بلکه حرام خواهد بود. نکته‌ی دوم مطرح در احکام، این است که اگر موجب آسیب جسمی نمی‌شود، ولی خیلی برای انسانی ناتوان مثل دختربچه مشقت و رنج دارد، بازهم می‌تواند درصورت قابل‌توجه‌بودن مشقت، روزه را نگیرد؛ اما سؤال این است که از کجا بفهمیم وضعیت فرزندمان چگونه است؟ قاعده‌های شرعی، منطقی و عاقلانه بود؛ اما ما چه کنیم؟
اول بگذارید از برخی تیپ‌های پدر و مادرها در این موضوع بگوییم:
- پدر و مادرهای خارج باغ: دخترشان نه سالش تمام شده و روزه‌هایش را هم از ماه رمضان جاری شروع کرده و آن‌ها نه به این موضوع فکر کرده‌اند و نه برای‌شان مهم است.
- پدر و مادرهای زیرسبیلی‌ردکن: پدر و مادرهایی که از همان اول می‌گویند: «من می‌دانم، تو نمی‌توانی تا چند سال آینده روزه‌هایت را بگیری؛ پس نباید بگیری... همین که گفتم!»
- پدر و مادرهای ناآشنابه‌دین: قبل از نه‌سالگی، دائم می‌گویند: «حواست باشد نه سالت که شد، باید بگیری؛ هرچند مشقت داشته باشد، هرچند اذیت شوی و هرچه می‌خواهد بشود، بشود. تو فقط روزه‌ات را بگیر.»
به نظر ما همه‌ی این نگاه‌ها اشتباه است. پیشنهادهایی مشاوره‌ای برای این موضوع داریم که از طرفی، تا جای ممکن کمک کنیم فرزندمان به سمت ادای وظیفه‌ی شرعی حرکت کند و از طرفی، از نظر جسمی و روحی از روزه و رمضان لذت ببرد.
روزه بگیرد یا نگیرد؟
برای تشخیص درست شرایط روزه‌گرفتن یا نگرفتن فرزند خود، به این نکات توجه کنید:
- ظاهر فرزند ما نمی‌تواند تعیین‌کننده‌ی توان او برای روزه باشد. گاهی جثه‌ی کوچک داشتن، به‌معنای نیاز کم‌تری است. اجازه دهید او میزان مقاومت خود در برابر گرسنگی را بسنجد. روزهای اول رمضان، آزمایش خوبی برای این موضوع است. اجازه دهید با شما سحری بخورد و روزه را آغاز نماید؛ اگر میان روز حس کرد نمی‌تواند ادامه دهد، روزه‌ی خود را باز کند. حس طبیعی بدن، ملاک خوبی برای سنجش مقاومت فرزند شماست.
- اگر فرزندتان بیماری خاصی دارد، با پزشک او درباره‌ی اثر گرسنگی و تشنگی بر آن بیماری مشورت کنید.
- تصمیم‌گیری درباره‌ی وضعیت جسمانی‌اش را برعهده خود او بگذارید و فقط به او اطلاعات لازم را به‌خوبی ارائه کنید. حس کرامت به او بدهید. لازمه‌ی تکلیف، استقلال در چنین تصمیماتی است؛ مگر آن‌که نظر تخصصی پزشک، نگرفتن باشد و سلامتی‌اش در معرض تهدید قرار بگیرد.
سخت‌گیری‌ها را کم کنید و خاطره‌ای ماندنی بیافرینید
گاهی خودمان به‌نحوی بی‌تدبیری می‌کنیم که روزه به‌ناچار بر ما مشکل می‌شود. سال اول تکلیف، کار شما دشوار است؛ چون باید کاری کنید که فرزندتان نه‌تنها سختی از روزه متوجه نشود، بلکه یک ماه پرنشاط، شادی‌بخش و متفاوت را احساس کند. راهکارهایی در این باره معرفی می‌کنیم:
- سعی کنید در این ماه، کم‌تر درباره‌ی زمان خواب و بیداری سخت‌گیری کنید. اجازه دهید حتی اگر فرزندتان دوست دارد، تا صبح بیدار بماند و صبح تا عصر را بخوابد (با توجه این‌که ایام مدرسه‌ها هم نیست).
- درباره‌ی سرگرمی‌هایی که دوست دارد دنبال کند، سخت‌گیری نکنید. اگر می‌خواهد چندساعت از بازی رایانه‌ای استفاده کند، حتی اگر در ایام دیگر به‌خاطر ضررهایش زیاد اجازه نمی‌دادید، الان آزادی بیش‌تری به او دهید. شاید بگویید به هر حال ضرر دارد! اما نکته این است که آسان‌تر گذراندن رمضان اول، برای فرزندتان موفقیت بزرگی است و همان‌طور که گاهی دارویی را که امکان عوارض دارد، می‌خوریم تا سلامتی را به دست آوریم، این‌جا هم برخی ضابطه‌های زندگی را برای روزه می‌توانید کم‌رنگ کنید.
- در وعده‌های سحری و افطار، از خوراکی‌های مقوی و مناسب استفاده کنید. بکوشید خوراکی‌هایی را که دوست دارد (حتی اگر همیشه خوردن آن‌ها ضررهایی دارد، مثل زولبیا بامیه، پیتزا و نوشابه) به هر میزان که میل دارد، فراهم کنید.
- از اعضای خانواده به‌خاطر روزه‌گرفتن‌شان تقدیر کنید. به فرزندتان بگویید «چون خدا به بندگانش در این ماه هدیه می‌دهد، من هم برایت هدیه‌ای خواهم خرید.» اما شرط دادن این هدیه را، هرگز تعداد روزه‌هایش معین نکنید و بگویید همین که قدم‌برداری و وظیفه‌ات را ادا کنی (اگر وظیفه‌ات را روزه‌نگرفتن می‌دانی، نگیری و اگر گرفتن می‌دانی، بگیری)، جایزه‌ای نزد من داری.
- سعی کنید محیط خانه را خنک نگه‌دارید تا فرزندتان دچار عطش نشود؛ حتی اگر لازم است، وسایل سرمایشی خود را بهبود دهید. اگر ضرورتی برای تردد فرزندتان در شهر ایجاد شد، سعی کنید از وسیله‌ی کولردار استفاده کنید.
- اگر می‌توانید و اقوامی در نقاط سردسیر دارید، بخشی از رمضان را به چنین منطقه‌ای (بیش‌تر از ده روز) بروید و آن‌جا روزه‌ها را بگیرید.
- امکان بازی‌کردن بیش‌تر با هم‌بازی‌هایش را فراهم کنید (در خانه‌ی خودتان یا خویشان) و اگر نتوانستید، خودتان برای بازی با فرزندتان در خانه وقت بگذارید. بازی‌های کم‌تحرک و پرجاذبه‌ی داخل خانه و آب‌بازی (بدون بردن سر زیر آب) در حیاط خانه‌های سایه‌دار، به‌شرطی که زیاد آب اسراف نکنیم، به خانواده انرژی می‌دهد و کمک می‌کند گذر زمان را متوجه نشوند.
- سحرها زودتر از خواب بیدار شوید تا وقت کافی برای خوردن بدون اضطراب سحری داشته باشید.
سؤال‌هایش برایتان مهم باشد
با توجه به اوایل بلوغ فرزندتان، اگر در زمینه‌های اعتقادی، به‌ویژه روزه سؤالی دارد، به او کمک کنید که به جوابش برسد. تحمیل‌گرانه با او سخن نگویید. خودتان با وی همراه شوید و اگر جوابی برای سؤال او ندارید، از متخصص بخواهید به شما کمک کند یا از مشاوری مذهبی آشنا به اعتقادات، وقت بگیرید تا با او گفت‌وگو کند. خیلی بهتر است که شما هم در بحث شرکت داشته باشید.
اختیار خروج از شهر، برای نگرفتن برخی روزه‌ها
اگر فرزندتان در شرایط ضرر جسمی و دشواری شدید نبود، باز هم می‌توانید به او پیشنهاد دهید، هر روزی که حس می‌کرد کمی برایش روزه‌گرفتن سخت است، قبل از اذان ظهر بگوید که او را (با خودرو خود یا حتی اگر لازم است، خودرو کرایه) به 23 کیلومتری شهر ببرید تا چیزی در آن محل بخورد، برگردید و قضای آن را در زمستان بگیرد. اگر این کار را انجام دهید، بسیاری روزها خود او اصرار خواهد کرد که می‌خواهد روزه‌اش را بگیرد؛ البته به این نکات توجه کنید:
- قبل از رسیدن به 23 کیلومتری، نباید چیزی بخورید؛ وگرنه شصت روز، روزه بر گردن‌تان می‌آید.
- بعد از اذان ظهر نمی‌توان این کار را انجام داد.
- خودتان اگر تا قبل از ظهر برگردید، اگر بیرون شهر چیزی نخورده باشید، روزه‌تان درست است و نیز «باید» ادامه‌اش دهید.
آیا این فرار از روزه نیست؟
بنا بر فرمایش‌های بزرگان، همان‌طور که باید حرام‌های الهی را بیان کرد، باید رخصت‌ها و حلال‌های خداوند را نیز بیان کرد. البته مسافرت برای روزه‌نگرفتن مکروه است و روزه‌ی ماه رمضان بسیار ارزشمند است؛ اما باید اجازه دهیم فرزندمان در انتخاب یا عدم انتخاب مکروه، آزاد باشد تا خطوط قرمز الهی نزد او محفوظ بماند. حتی اگر فرار از روزه باشد، بنا به فرمایشی از امام صادق(ع)، خطاب به کسی که یکی از راه‌حل‌های امام را کلاه‌شرعی دانسته بود، فرموده بودند: «نِعْمَ الشَّیْءُ الْفِرَارُ مِنَ الْحَرَامِ إِلَى الْحَلَال؛ چه خوب چیزی است فرار از حرام خدا به حلال خدا (کلینی، کافی، ج 5، ص 247).»
وقتی می‌خواهیم روزه را بخوریم، چه لزومی دارد که بیرون شهر برویم؟
برخی قوانین دینی را باید با نگاه فلسفه‌ی قانون بررسی کرد. لزوم بیرون‌رفتن از شهر، این است که خوردن روزه آسان نباشد. اگر به‌واقع می‌گفتند که در رمضان اگر حال نداشتید روزه نگیرید، مردم شبیه رجب و شعبان عمل می‌کردند. از سوی دیگر، بیرون‌رفتن ما از شهر، احترام به قانون است و موجب مقیدترشدن‌مان می‌شود. اگر هنگام خلوت از چراغ‌قرمز رد شویم، قانون ما را مستحق جریمه می‌داند. اگر بار گمرکی همسرتان را به‌نام خود نوشتید و مقدار بار مجاز شما از وزن مجاز بیش‌تر شد، قانون به شما خرده می‌گیرد. پاسخ به سؤال ما، با تفکر در این مثال‌ها و بررسی فلسفه‌ی قانون روشن می‌شود. مجال بیش‌تری برای بررسی نیست.
چند روز به مسافرت بروید
به‌محض این‌که حس کردید فرزندتان نیاز به استراحت دارد، سعی کنید با برنامه‌ریزی یک مسافرت کوتاه، فرصتی برای او و خانواده‌ی خود ایجاد کنید. سفر در رمضان، توصیه‌ی عمومی خوبی نیست؛ اما اگر دختر کوچک‌تان در معرض دشواری قرار بگیرد، بهتر است از این رخصت الهی استفاده کنید. در سال‌هایی که فرزندتان در چنین شرایط حساسی قرار دارد، سفر می‌تواند هم استراحتی باشد و هم اشتیاق همه را به بازگشت برای روزه، بیش‌تر کند.
قضای روزه‌های گرفته‌نشده
کسی که به‌خاطر دشواری یا خطر بیماری روزه نمی‌گیرد، باید در آینده قضای آن روزه‌ها را بگیرد و اگر تا رمضان آینده موفق به این کار نشد، علاوه بر این‌که در سال‌های بعد باید قضا را بگیرد، یک کفاره‌ی تأخیر (750 گرم گندم برای فقیر) نیز بر او واجب می‌شود.
)