نوع مقاله : خانه بهشت
مدارا، گارانتی زندگی مشترک
محبوبه ابراهیمی
شادی‌ها و لذت‌های زندگی‌های مشترک امروزی، اغلب کوتاه‌مدت و زودگذر شده‌اند. امروز اوج می‌گیرند و در مدتی کوتاه، سقوط می‌کنند و به طلاق و جدایی می‌انجامند؛ اما زندگی‌های فراوانی وجود دارند که با گذشت سال‌های متمادی از آغاز و پیوند زناشویی، هنوز تجلی‌گاه حقیقی عشق و دل‌دادگی زوجین هستند. عشقی که انگشت حیرت را به دهان ناظران قفل می‌کند. زندگی پیامبران، اولیا و بزرگان الهی و نیز زندگی آرام و عاشقانۀ پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان، نمونه‌های روشنی از این پیوندهای استوارند.
وجه مشترک تمام این زندگی‌های شیرین و دلنشین، «باورهای آسمانی»ست؛ همان که در پرتوش، آرامش حقیقی بر دل‌ها و خانواده حاکم می‌شود. قرآن کریم، روی‌گردانی از یاد خدا را موجب سختی‌های زندگی می‌داند (طه، آیۀ 124). به‌نوعی می‌توان فلسفۀ دین‌باوری را، ایجاد سکینه و آرامش در دل‌ها دانست؛ چیزی که تنها در پرتو بزرگ‌ترین قدرت هستی، یعنی «باور آسمانی» معنی می‌یابد.
غربی‌ها چه می گویند؟
جالب است این نکته را نیز مد نظر قرار دهیم که حتی پژوهشگران، به این حقیقت مهم اذعان کرده‌اند. «شریل»، «لارسون» و «پیترسون» در پژوهش‌های متعدد بر افراد بیمار، نقش اعتقادات مذهبی و باور به خدا را در بهبود سریع ناراحتی‌های جسمی و روحی و ایجاد آن اثبات نموده‌اند (علی‌احمد ابهری، نقش ایمان و اعتقاد مذهبی در درمان بیماری‌ها، ص 28).
مدارا در باورهای آسمانی
باور به خدا، تمام رفتارها و جلوه‌های زندگی فرد را دربرمی‌گیرد و به سمت رضایت الهی سوق می‌دهد. یکی از مهم‌ترین آموزه‌های دینی در روابط انسانی، به‌ویژه روابط زوجین، تأکید بر اصل مداراست.
مدارا چیست؟
درختی را در طوفان در نظر بگیرید. طوفان، آن را در هم می‌شکند و به نابودی می‌کشاند؛ مگر این‌که در برابر آن، انعطاف‌پذیر باشد و مدارا کند. سختی‌های زندگی زناشویی، همچون قرارگرفتن در طوفان سخت است و هرچه مرد، در برابر رفتارهای همسر تاب آورد و انعطاف نشان دهد، زندگی پایدارتر و شکست‌ناپذیرتر می‌ماند.
چرا مدارا؟
تنها زوج معصوم و مصون از خطا و اشتباه و گناه، حضرت علی (علیه‌السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) هستند؛ از این رو در عاشقی و کمال، هیچ زوجی به آن‌ها نمی‌رسند. دیگر زوجین، از خطا و اشتباه مصون نیستند؛ انسان‌اند و جایز الخطا... پس همواره باید در انتظار خطای فرد مقابل باشند، خواه کوچک یا بزرگ. این‌جاست که مدارا، انعطاف‌پذیری و تغافل از اشتباهات همسر، جلوه‌گری می‌کند و لذت صبر و چشم‌پوشی، جایی برای تلخی خشم و دعوا و مشاجرات باقی نمی‌گذارد.
توصیۀ قرآن به مدارا با همسر
با توجه به این‌که در زندگی مشترک، حق طلاق در دست مردان است، قرآن کریم مردان را خطاب قرار می‌دهد و می‌فرماید: «فَإن کَرِهتُمُوهُنَّ فَعَسی أن تَکرَهُوا شَیئاً وَ یَجعَلَ اللهُ فیهِ خَیراً کَثیراً (نساء، آیۀ 19)؛ و اگر از آن‌ها (به جهتی) کراهت داشتید (فوراً تصمیم به جدایی نگیرید)؛ چه‌بسا چیزی خوشایند شما نباشد و خداوند در آن خیر فراوانی قرار می‌دهد.»
درواقع این آیه، علاوه بر سفارش به مدارا، مژدۀ «خیر کثیر» به مردان مداراکننده با همسرانشان می‌دهد.
مدارا در چه مواردی؟
نکته‌ای که به ذهن می‌رسد، این است که مدارا به معنی نادیده‌گرفتن کامل مشکلات و چشم‌بستن بر آن‌ها نیست؛ بلکه در بعضی موارد، باید تلاش کرد تا آن اشکال از همسر رفع شود و این، تنها در مواردی‌ست که قابل رفع باشد. در اشکالات موجود در چهره، قد، نسب خانوادگی، ظاهر همسر و...، مدارای کامل لازم است؛ به این معنی که تلاش برای اصلاح آن‌ها، تلاشی پوچ و بیهوده است. فرد لازم است در لحظۀ انتخاب، چشم‌ها را باز و پس از ازدواج، چشم خود را بر این‌گونه عیب‌ها ببندد.
توصیۀ پیامبر به مردان
نبی گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مردی که بر بداخلاقی زنش صبر و بردباری از خود نشان دهد، خدا پاداشی را که به حضرت داود (علیه‌السلام) به‌علت تحمل بلاها داده، به آن مرد می‌دهد (مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 247).» در روایتی نیز، پاداش حضرت ایوب (علیه‌السلام) در برابر بلاها را برای مرد مداراکننده ذکر کرده است (همان، ج 73، ص 367).»
توصیۀ پیامبر به زنان
حضرت زنان را نیز به مدارا توصیه فرمودند: «عذاب قبر سه دسته از زنان برداشته شده و آنان با حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) محشور می‌شوند. یک دسته از آنان کسانی هستند که در برابر بداخلاقی شوهرانشان از خود صبر و بردباری نشان می‌دهند... خداوند به هر یک از این سه گروه، به‌علت صبر و بردباری، ثواب هزار شهید را می‌دهد و ثواب یک سال عبادت در نامۀ عملشان نوشته می‌شود (شیخ حر عاملی، وسایل‌الشیعه، ج 21، ص 285).»
نیز فرمودند: «اگر زنی با شوهر خود ملایمت نداشته باشد و از او چیزی بخواهد که قادر نیست آن را به دست آورد، خداوند از وی حسنه‌ای را قبول نمی‌کند و در حالی خدا را دیدار می‌کند که خداوند از او خشمگین است (مکارم‌الاخلاق، ص 214).»
همچنین آن حضرت به همسر یکی از اصحاب فرمود: «جایز نیست زن، بیش از توان شوهرش چیزی را بر او تحمیل کند یا این‌که نزد کسی از شوهر خود گلایه کند (مستدرک‌الوسایل، ج 14).»
سیرۀ پیامبر در مدارا با همسران
در سیرۀ آن حضرت نقل شده که وقتی از رقتار همسرانشان بسیار غضبناک می‌شدند، در برابر آن‌ها مدارا نموده و یک روز از آن‌ها دوری می‌کردند (احمد بن حنبل، مسند، ج 1، ص 33).»
در هر حال مدارا
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) در سفارس به محمد بن حنیفه فرمودند: «در هر حال با همسرت مدارا کن و با او مصاحبت خوبی داشته باش تا زندگی باصفا و سرشار از محبت داشته باشی (شرح من لایحضره الفقیه، ج 13، ص 75).»
پدرم عفو می‌کرد
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «پدرم همسری داشت که به او آزار می‌رساند؛ ولی حضرت او را می‌بخشید (اصول کافی، ج 6، ص 510).»
پسرم! با زنان مدارا کن
لقمان به فرزندش این‌گونه اندرز نمود: «پسرم با سه کس مدارا لازم است: بیمار، پادشاه و زن (ارشادالقلوب، ترجمۀ سلگی، ج 1، ص 190).»
گره‌های کوچک را نادیده بگیرید
مقام معظم رهبری در پیامشان به مراسم ازدواج هفتصد زوج دانشجوی مشهدی، آنان را به مهرورزی و مدارا توصیه نموده و فرمودند: «از گره‌انداختن در رشتۀ زندگی مشترک برحذر باشید و گره‌های کوچک و بی‌اهمیت را نادیده بگیرید (خبرگزاری مهر، کد خبر: 3897092).»
منشأ اختلاف‌های خانوادگی این‌جاست
عارف واصل، آیت‌الله بهجت (رحمه الله) در توصیه به همسران می‌فرمودند: «هماهنگی و موافقت بین زن و مرد در محیط خانواده، از هر لحاظ و به‌صورت صد درصد برای غیر انبیا و اولیا غیرممکن است. اگر بخواهیم محیط خانه گرم، باصفا و صمیمی باشد، فقط باید صبر، استقامت، گذشت، چشم‌پوشی و رأفت را پیشۀ خود کنیم. اگر این‌ها نباشد، اصطکاک و برخورد پیش خواهد آمد و همۀ اختلافات خانوادگی، از همین‌جا ناشی می‌شود (پایگاه اینترنتی تبیان، 2/ 6/ 91).»
مدارا در سیره
آنچه بیان گردید، بخش کوچکی از انبوه آموزه‌ها و توصیه‌های دینی، دربارۀ مدارا با مردم، به‌ویژه با اهل خانه و همسر است. چنانچه ذکر شد، بزرگان دینی ضمن تقویت بعد عبادت و مناجات، با تنسپردن به فرمان‌های الهی، تمام زندگی‌شان را جلوۀ عبادی و معنوی می‌بخشند. آن‌ها مصداق کامل عمل به آموزه‌های دینی هستند؛ از این رو زندگی مشترکشان نیز عطر خدا می‌دهد؛ لذا مدارا در سیرۀ بزرگان دین، علما و عرفا فراوان به چشم می‌خورد که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
آیت‌الله بهجت
اگرچه از ایشان چهره‌ای عبادی و عرفانی به یادها مانده که در قنوت نمازهایش در برابر رب جهانیان خاضعانه می‌گریست، چشم دیدن نادیده‌ها را داشت و عارف یگانۀ زمان خود بود، ناحقی‌ست که سیرۀ کم‌نظیر این مرد خدا در رفتار با همسر نادیده گرفته شود. فرزند ایشان حجت‌الاسلام علی بهجت، نقل می‌کند:
«در بیشتر موارد، پاسخی جز سکوت نداشتند. گاهی هم که کار مثلاً بالامی‌گرفت، آقا در مرحلۀ اول می‌گفتند: «خب حالا غذایمان را بخوریم دیگر» و اگر این شیوه جواب نمی‌داد، در مرحلۀ شدیدتر تهدید می‌کردند و مثلاً می‌فرمودند: «غذایم را به اتاقم می‌برم و آن‌جا می‌خورم.» نهایت امر این بود که در بالاترین حد ممکن، غذا را در اتاق خود میل می‌کردند؛ اگرچه همواره اصرار داشتند که با همسر خود بر سر سفره بنشینند. گاه که مثلاً کدورت کوچکی پیش می‌آمد و آقا شب به اتاق خودشان می‌رفتند، وقتی صبح می‌شد، می‌آمدند و به مادر می‌گفتند: «خسته نباشید!» و از حال و احوال ایشان می‌پرسیدند. انگار نه انگار که اتفاقی افتاده است! گاهی فکر می‌کردم که شاید ایشان فراموش کرده‌اند، شب چه اتفاقی افتاده؛ ولی وقتی از پنجاه ـ شصت سال پیش سخن به میان می‌آمد، کاملا جزء به جزء آن را تعریف می‌کردند و این یعنی، ایشان فراموشکار نیستند؛ بلکه روح بلندشان اجازه نمی‌داد هیچ کدورتی را به دل بگیرند. بسیار اتفاق می‌افتاد، مادر سخنانی به پدر می‌گفت که اشتباه بود و ایشان آن‌قدر صبوری می‌کردند که ما ناراحت می‌شدیم. یک‌بار به مادر گفتم که شما مثلاً در این مورد اشتباه کردید و دلایل آن را ذکر کردم؛ اما وقتی خدمت آقا رسیدم، ایشان فرمودند: «نباید می‌گفتید.» یعنی حاضر نبودند که کوچک‌ترین اصطکاکی در روابط خانوادگی ایجاد شود. گاه نیز برای ایشان وسایلی می‌گرفتند و هدیه می‌دادند. به بچه‌ها هم سفارش می‌کردند که همواره با مادر باید مدارا کرد و نباید هرگز با تندی پاسخشان را داد (مهدی صدری، آیین دلبری، ص 90).»
آیت‌الله العظمی سیداحمد خوانساری
ایشان همسری داشتند که خیلی آقا را اذیت می‌کردند؛ حتی اگر کسی در خانۀ آقا می‌آمد و می‌گفت: «با آیت‌الله العظمی خوانساری کار دارم.» می‌گفت: «کدام آیت‌الله؟ بروید» و به آقا فحاشی می‌کرد! گاهی آقا را با خاک‌انداز می‌زد. یک مرتبه دیدند که سر آقا شکسته است. به یاران نزدیکشان گفته بودند: «این، مرحمتی خانم است!»
مرحوم فلسفی تعریف می‌کردند که یکی از آقایان به ایشان گفته بود: «آقا! شما چرا این‌طور صبوری می‌کنید؟ طلاقش بدهید برود.» گفته بودند: «کجا رهایش کنم؟ بیچاره جایی را ندارد که برود! من صبر می‌کنم (سیرۀ عملی آیت‌الله خوانساری، سایت خبری نسیم نیوز، شمارۀ 55).»
جایگزینی برای دعواها
این‌ها نمونه‌های اندکی از رفق و مدارای بزرگان دین با همسرانشان است؛ چنانچه زنان مؤمن و متدین نیز، همواره در تلاش‌اند تا کانون گرم خانواده را با مدارا استحکام بخشند. مدارای آسیه با فرعون جنایت‌کار و بی‌ایمان، از جملۀ همین نمونه‌های تاریخی‌ست. به هر تقدیر مدارا را، می‌توان گارانتی زندگی مشترک دانست و آن را جایگزین مشاجره‌ها و دعواهای زوجین کرد.
)