نوع مقاله : احکام
چشم‌هایت را به خدا بسپار
حجت‌الله حاجی‌کاظم
چشم، پنجرۀ ورود زیبایی‌هاست. چشم، راه ارتباط با جهانی‌ست که خدای بزرگ با لطف خود برای ما آفریده و اجازه داده از آن بهره ببریم. وقتی به پهنۀ کوه و جنگل نگاه می‌کنی، بگو الحمدلله و فریاد بزن خدایا! چقدر زیبا آفریدی!
اما چشم، گاهی دردسرهایی هم ایجاد می‌کند. گاهی همین چشم، بند و مانع راه می‌شود و دست و پای دل را هم می‌بندد. چه بسیار دیده‌ایم نوجوانان و جوانانی که با یک نگاه آشفته شده و روزهای بسیاری را در کشمکش قرار گرفته‌اند. چقدر زیاد اتفاق می‌افتد که دخترانی به‌دلیل کنترل‌نکردن نگاه، در حسرت‌هایی فرورفته‌اند. قرار است از آفرینش لذت ببریم؛ اما حق نداریم به کسی گیر کنیم. شاید بخشی از فلسفۀ احکام نگاه، همین باشد!
توصیۀ اصلی را قرآن کریم بیان کرده است. شاید اگر بخواهیم آیۀ سی سورۀ نور را خودمانی‌تر بیان کنیم، باید این‌طور بگوییم: «چشم‌های خودتان را کمی جمع‌وجور کنید!»
بله؛ اصل ماجرا این است که نگاه ما نباید بی‌حساب خرج شود. انگار احکام نگاه به نامحرم هم، نوعی مرز و حریم برای دورماندن از گیرکردن به دیگران است؛ هرچند همۀ حکمت آن را نمی‌دانیم! اگر بندۀ خدا هستی، باید نگاه در کنترلت باشد؛ با قواعد و قانون‌های الهی.
یک ملاک کلی داریم که وقتی برقرار باشد، حتماً نگاه‌کردن حرام است و آن این است: اگر جایی ترس جدی داشته باشیم که فلان نگاه برای دل ما دردسر بارز اخلاقی ایجاد می‌کند و به تعبیر فقها، خوف فساد و قصد لذت وجود داشته باشد، آن نگاه حرام خواهد بود. حال می‌خواهد به عکس، لباس، فیلم، چهره و حتی وسایل شخص باشد؛ هیچ تفاوتی ندارد که این نگاه به چه چیزی می‌افتد؛ حتی به پیری، جوانی، زشتی و زیبایی آن چهره هم بستگی ندارد. همین که ما را دچار مشکل بارز می‌کند (به تشخیص خودمان)، از نظر شرعی باید از آن پرهیز کنیم. اگر نگاه با قصد لذت هم باشد، به همین ترتیب موجب حرام‌شدن هر نگاهی می‌شود (غیر از نگاه به همسر).
نگاه به عورتین حرام است (به جز در موارد اضطرار)؛ اما نگاه به دیگر نقاط بدن بانوان، تا زمانی که به قصد لذت و ریبه (ترس از به گناه افتادن) نباشد، اشکالی ندارد. البته توجه دارید که اجازۀ نگاه بدون قصد لذت به بقیۀ نقاط بدن بانوان، به معنی توصیه به نگاه‌کردن نیست! ممکن است در جایی به دلیل ملاحظات اجتماعی و... ترجیح بر پرهیز از برخی نگاه‌ها باشد؛ اما به هر حال به خودی خود، حرام نیست.
این نگاه محدودیت منطقه‌ای، جز عورتین مرد ندارد؛ اما اگر به قصد لذت و ریبه باشد، حرام خواهد بود. پسر، پدر، پسر برادر، پسر خواهر و داماد، از جملۀ این موارد هستند؛ البته توصیۀ اخلاقی این است که اگر نگاهی موجب زیرپاگذاشتن مرزهای حیا می‌شود، باید از آن پرهیز نماییم.
نگاه بانوان به بدن آقایان در موارد ذیل ـ اگر بدون قصد لذت و ریبه باشد ـ اشکالی ندارد و باقی موارد حرام است:
1- صورت؛
2- دو دست تا مچ؛
3- جایی که آقایان به‌طور معمول آن را نمی‌پوشانند.
بنابراین نگاه‌کردن به موی سر، گردن، زیر چانه و... که آقایان به‌طور معمول نمی‌پوشانند، بدون قصد لذت برای بانوان اشکالی ندارد؛ اما نگاه به سینه و بازو، درصورتی که به‌طور متداول پوشانده می‌شود، حرام است.
اگر بچه دختر باشد، تا زمانی که به سن تمییز نرسیده است، بانوان می‌توانند به تمام بدن او نگاه کنند؛ اما بعد از آن بنا بر احتیاط واجب، نباید به عورتین او نگاه کنند (سن تمییز، زمانی‌ست که تفاوت عورت و غیرعورت در زمینۀ حفظ حیا برای او روشن می‌شود و درک می‌کند)؛ بنابراین مادران بعد از این سن، نباید در حمام و... به عورت دختر خود و دختر دیگران نگاه کنند. اگر بچه پسر باشد، باز هم عموم فقها همین حکم را برقرار می‌دانند.
در برخی موارد، تردیدی داریم که موجب می‌شود نتوانیم تشخیص دهیم، فلان نگاه حرام است یا خیر. سؤال این است که در این موارد، بنا را بر حلال‌بودن بگذاریم یا حرام‌بودن؟ حکم این موارد را در جدول ذیل آورده‌ایم:
|
نوع شک |
حکم |
|
شک داریم این بچه به سن تمییز رسیده است یا نه؟ |
بنا را بر نرسیدن می‌گذاریم و نگاه به عورت بچه اشکالی ندارد. |
|
اگر دقتی در حالت روحی خودمان کردیم و باز هم شک داشتیم که این نگاه به قصد لذت است یا نه؟ |
به شک اعتنا نمی‌کنیم و نگاه حرام نیست. |
|
شک داریم این شخص محرم ماست یا نامحرم (کسی بدون پوشش کافی از دور می‌آید و تشخیص محرم یا نامحرم بودنش مشکل است)؟ |
باید از نگاه پرهیز کنیم تا مطمئن شویم محرم است. |
|
یکی از محارم در جمعی‌ست و نمی‌داند کدام‌یک از آنان محرم هستند. |
به هیچ‌کدام نباید نگاه کند. |
نباید در احکام نگاه دچار وسواس شویم. اگر جایی تردید داریم که نگاه فعلی ما به قصد لذت است یا خیر و یا ریبه در آن وجود دارد یا نه، لازم نیست به شک خود اعتنا کنیم. هرچند از باب احتیاط می‌توانیم از نگاه پرهیز کنیم و مراقبت از نگاه ارزشمند است؛ اما اگر اطمینان پیدا کردیم که این پرهیز، موجب افتادن در دام وسواس شده و آشفتگی‌های ذهنی ایجاد می‌کند، باید به شک‌های خود بی‌اعتنا شویم.
نگاه پزشک زن و مرد، به عورت زنی که بیمار اوست، تنها در جایی که لزوم و ضرورت پزشکی وجود دارد مجاز است. در برخی موارد مثل نابارورکردن بانوان، اگر اضطراری به این کار وجود نداشته باشد، نگاه و لمس عورت محل اشکال است؛ هرچند خود نابارورکردن در صورت موقت‌بودن اشکالی ندارد.
در حالت غیراضطرار مثل جایی که بدون ایجاد مشکل جدی، تزریق‌کنندۀ مرد پیدا می‌شود، نمی‌توان تزریق مرد را به زن سپرد (برعکس آن هم چنین است).
نگاه‌کردن به حجم بدن نامحرم از روی لباس، به خودی خود اشکالی ندارد؛ مگر آن‌که با قصد لذت بوده و ترس به‌حرام‌افتادن داشته باشد.
)