نِسیان و خُسران

شاید هر روز فهرستی از کارهای مختلف را برای خود ردیف می‌کنید؛‌ اما شب که می‌شود، تازه یادتان می‌آید چندتا از این کارهای مهم را فراموش کرده‌اید و با خود می‌گویید: «حتماً آلزایمر گرفته‌ام!» یکی از مهم‌ترین عواملی که موجب بروز مشکل در زندگی می‌شود، همین فراموشی‌های عادی روزمرگی‌ست که گاهی با واژۀ «بی‌خیالی» تعبیر می‌شود؛ اما این موارد واقعاً فراموشی‌ست، نه تنبلی و بی‌خیالی! گاهی نه‌تنها برنامه‌های مهم زندگی را فراموش می‌کنیم، بلکه در تعاملات و رابطه‌های‌مان محبت‌ها، دوستی‌ها و گذشت‌های دیگران را دربارۀ خودمان از یاد می‌بریم. این نوع نسیان، آفت بزرگی‌ست که پیشرفت و حتی کیفیت زندگی افراد را دچار آسیب‌های جدی می‌کند. در ادامه قرار است دربارۀ فراموشی بیشتر بدانیم و راهکار مقابله با آن را مرور کنیم.

چرا فراموش می‌کنیم؟

محیط زندگی، درگیری‌های اجتماعی و مسائل شخصیتی، همگی از عوامل زمینه‌ساز در بروز فراموشی و نداشتن تمرکز در گروه‌های سنی مختلف، حتی جوانان و میان‌سالان هستند. به عبارت دیگر در برخورد با چنین مشکلی، دنبال یک عامل نیستیم؛ بلکه باید مجموعه‌ای از عوامل زمینه‌ساز را پی‌گیری کنیم. به قول روان‌شناسان، عصر حاضر که عصر ماشینی‌‌ست، با بروز اضطراب و آشفتگی‌های روانی همراه است.

مشکل اصلی کجاست؟

این مشکل بیشتر به‌علت مشغله‌های فکری‌ به وجود می‌آید. گاه براساس مشکلات و درگیری‌های زوج‌ها با یک‌دیگر در محیط خانه، درگیری افراد در محیط کار، مشکل زمینه‌ای و مشخص روان‌شناختی یا مشکل برقراری ارتباط با دیگران، اضطراب و استرس‌های فراوانی برای فرد ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر تمامی این عوامل زمینه‌ساز استرس، افسردگی و اضطراب‌هایی‌‌ست که عدم تمرکز و فراموشی را به دنبال دارد.

فراموشی جزئیات ساده

همان‌گونه که اشاره شد شخصیت‌های مضطرب، افرادی که احساس ناامنی بالاتری دارند و افرادی که از استرس‌های روانی و اجتماعی رنج می‌برند، بیش از دیگر افراد دچار فراموشی می‌شوند و گاه جزئیات ساده در کارهای روزانه یا صحبت‌های خود را فراموش می‌کنند. این مشکلات همگی سبب می‌شود که افراد در ساختار ذهنی خود، نتوانند شرایط و مسائل را در بستر مناسب و ایدئال آن قرار دهند و از سوی دیگر، مشکلات را به‌موقع بررسی و حل نمی‌کنند؛ در نتیجه قادر نیستند تمرکز فکری لازم را برای انجام کارهای مختلف خود داشته باشند و با روش‌های مناسب به حل مسائل بپردازند. البته منظور از کارهای مختلف، حتی صحبت‌کردن یا انجام کارهای کوچک روزانه، طبق روال و ترتیب زمانی مورد نیاز است.

دلایل جسمی فراموشی

اگر افراد بیش از حد دچار عدم تمرکز و فراموشی در کارهای روزانه خود می‌شوند، بهتر است به کلینیک‌های مشاوره‌ای مراجعه کنند تا مشکلات زمینه‌ای آن‌ها، مانند افسردگی و اضطراب بررسی و طی جلسه‌های مشاوره  و روان‌درمانی برطرف شود. البته در مرحلۀ نخست افرادی که چنین مشکلاتی دارند، از سوی روان‌شناسان به پزشکان ارجاع داده می‌شوند تا از نظر عمل‌کرد غدد تیروئید و دیگر بحث‌های سلامت جسمانی بررسی شوند. گاهی مشکلات جسمی ـ به‌ویژه مشکل غدد تیروئید ـ موجب اضطراب و افسردگی می‌شود؛ بنابراین در چنین شرایطی، اضطراب‌های اجتماعی در کار نیست و با رفع مشکل کم‌کاری یا پرکاری تیروئید یا دیگر مشکلات جسمی، اضطراب‌های افراد برطرف می‌شود و مشکل عدم تمرکز و فراموشی نیز از میان ‌می‌رود.

دلایل روانی فراموشی

وقتی فرد به منابع استرسی خود آگاه می‌شود، تا حدودی می‌آموزد آرام‌تر باشد و از منابع و سیستم‌های حمایتی، به‌موقع و صحیح استفاده کند. به بیان دیگر افراد یاد می‌گیرند که چگونه خواب خود را تنظیم یا از رژیم غذایی مناسب استفاده کنند. از سوی دیگر درمی‌یابند که چگونه با منابع استرس‌زای بیرونی مانند مشکلات و مسائل اجتماعی و شغلی کنار بیایند و روابط بین فردی خود را با دیگران اصلاح کنند. در صورت کنترل این عوامل، افراد در به‌خاطرسپردن تمامی کارها، از جمله کارهای روزانۀ خود تمرکز لازم را ‌خواهند داشت و کمتر دچار فراموشی می‌شوند؛ بنابراین روان‌درمانی، بهترین و مؤثرترین روش برای درمان چنین مشکلی‌‌ست.

خداحافظی با فراموشی

روان‌شناسان موارد زیر را به افرادی ارائه می‌کنند که دچار مشکل عدم تمرکز و فراموشی در کارهای روزانه و حتی صحبت‌کردن هستند:

ـ به کارگیری روش‌های جدید در زندگی، تغییر سبک زیستن و نگاه به زندگی؛

ـ ورزش و اصلاح الگوی تغذیه؛

ـ واردشدن در گروه‌های اجتماعی، به‌ویژه گروه‌ها و جمع‌های دوستان شاد و صمیمی؛

ـ رفتن به مکان‌های تفریحی، مانند پارک و سینما، طبیعت‌گردی و ماهی‌گیری؛

ـ کم‌کردن شدت، زمان و فشار کاری؛

ـ قبول‌نکردن چندین مسئولیت سنگین و پراسترس به‌طور هم‌زمان؛

ـ به کارگیری روش‌های شوخ‌طبعانۀ زیستن که موجب شادی خود و اطرافیان می‌شود.

بیشتر بدانیم

افرادی که ذهن درگیری دارند و در آن واحد به مسئولیت‌های سنگین یا مسائل مختلف می‌اندیشند، بعضی از برنامه‌ها، صحبت‌ها یا کارهای‌ خود را فراموش می‌کنند و نمی‌توانند ذهن خویش را روی این کارها متمرکز کنند و با تمرکز کامل ذهنی، به فعالیت‌های‌شان بپردازند. عدم تمرکز نیز، خود یکی از نشانه‌های اختلال اضطرابی‌ست. اگر افراد علائم کامل و شدید اختلال اضطرابی را داشته باشند، باید برای درمان به روان‌پزشکان مراجعه کنند و همراه با جلسات روان‌درمانی، از درمان دارویی نیز استفاده کنند. تپش قلب، درد جلوی قفسۀ سینه، احساس تنگی‌نفس، احساس درد یا سوزش در سر دل (ناحیۀ معده)، احساس مکرر ادرار (به‌ویژه هنگام خارج‌شدن از منزل یا  محیط کار)، حالت تهوع و اسهال، از جمله علائم اختلال اضطراب هستند. در صورتی‌که افراد احساس می‌کنند دچار دلشوره، استرس و اضطراب نیستند، یعنی علائم اختلال اضطرابی را ندارند؛‌ اما نمی‌توانند تمرکز ذهنی لازم را داشته باشند. این افراد بهتر است برای کارهای روزانۀ خود برنامه‌ریزی کنند؛ برای مثال به‌مدت چند روز تا یک هفته حتی یک ماه، کارهای روزانۀ خود را یادداشت کنند و براساس یادداشت‌برداری خود به کارهای روزمره‌شان بپردازند. با انجام این کار، ذهن آنان‌ آمادۀ پذیرش برنامه‌ریزی و انجام کارها، طبق روال و ترتیب می‌شود.

توصیه‌های دیگر برای چنین افرادی، این است که در هوای پاکیزه و سالم چند نفس عمیق بکشید تا آرامش خود را بازیابند، کارها را با عجله و شتاب انجام ندهند، تغذیۀ خوب و خواب کافی داشته باشند، چندین مسئولیت سنگین کاری را به‌طور هم‌زمان برعهده نگیرند و به‌میزان توانایی خود کار کنند. با رعایت این نکات ساده و کاربردی، می‌توانند بر عدم تمرکز خود غلبه کنند و کمتر دچار فراموشی در سخن‌گفتن یا انجام کارهای روزانه شوند.