نوع مقاله : خانه های آسمانی
محبوبه ابراهیمی
قدم در بیابانی می‌گذاری به وسعت نجف تا کربلا...
خشک و تفتیده؛ اما حضور میلیون‌ها عاشق پیاده، مسیر را برایت گلستانی می‌کند که با شوقی درونی، برای رسیدن به مقصد، گره خورده است. هم‌پای زائرانی قدم برمی‌داری که از شهرها وکشورهای مختلف هم‌قدمت شده‌اند. چندروزی همه با هم هستید؛ در مسیری که به بهشت ختم می‌شود. این روزها را باید با زیباترین خاطره‌ها ثبت کرد؛ خاطراتی که تنها با رعایت «اخلاق» زیبا و ماندگار می‌شوند؛ درست مثل واقعۀ عاشورا که با اخلاق ماندگار شد!...
پس همراه کوله‌بار پیاده‌روی اربعین، کمی ره‌توشۀ اخلاقی لازم است؛ تا خود را برای یک «هم‌زیستی اخلاقی» آماده کنیم.
ادب
خوب می‌دانیم که کربلا، تجلی‌گاه ادب بود و پیاده‌روی اربعین، فرصتی‌ست که به تجلی‌گاه ادب ختم می‌شود. زیارت، آداب ویژه‌ای دارد و زائر پیاده و سواره در رعایت این آداب برابر است. زائر در هر قدم خود را در برابر ارباب می‌بیند و حتی قدم‌هایش لبریز از احترام و ادب می‌شوند؛ پس لازم است تمام آنچه را که موانع ادب بنده در برابر ارباب است از خود دور کند.
غفلت از مقصد سفر، بی‌توجهی به ایام سوگواری اهل بیت: و عظمت داغ شهدا و اسرای کربلا، قهقهه و شوخی‌های زائران، ادب آنان را کم‌رنگ می‌کند.
امام علی7 فرمود: «کسى که ادبش کم باشد، بدی‌هایش بسیار مى‌شود (غررالحکم، ح ۸۰۸۹).»
حلم
در روایات بر حلم و بردباری تأکیدهای فراوانی شده؛ حتی در زمانی که شرایط بسیار سخت است و امکان بردباری نیست، وادارکردن خود به حلم سفارش شده است.
سفر پیاده‌روی اربعین نیز، با سختی‌های طاقت‌فرسایی همراه است. عراق هم کشوری جنگ‌زده و فاقد امکانات رفاهی و بهداشتی مناسب است که شلوغی این ایام بر نامساعدبودن شرایط می‌افزاید. علاوه بر این، هم‌سفری چندروزه با جمعیت میلیونی، سختی‌های ویژه‌ای دارد. گاهی در موکب‌ها، افرادی از کشورهای دیگر یا حتی ایرانیان، تا ساعتی از شب بیدار می‌مانند و با صدای بلند با هم گفت‌وگو یا عزاداری می‌کنند. حتی ممکن است در طول سفر، با مواردی خلاف عرف و فرهنگ خود مواجه شوید. یا حضور در صف‌های طولانی، نیازمند تحمل باشد. خلاصه شرایط سفر با شرایط زندگی در خانه فرق دارد و این سفر معنوی، با سخت‌ترین سختی‌ها همراه است. ساعت خواب مشخصی را نمی‌توان تعیین کرد، انتظار غذای باب طبع و استراحتگاه آرام و سفر آسان را نمی‌توان داشت؛ بنابراین خوب است با گلایه‌گزاری و شکایت از شرایط، باعث ناراحتی خود و دیگران نشویم؛ بلکه اگر قادر به حلم‌ورزی نیستیم، خود را مجبور به بردباری کنیم و سفر را به کام خویش و اطرافیان تلخ نکنیم؛ چه‌بسا این تنها حضور ما در گردهم‌آیی میلیونی اربعین در عراق باشد و دیگر این سعادت نصیب نشود.
امام علی7 فرمود: «اگر بردبار نیستی، خود را وادار به آن کن؛ زیرا کسی که خود را به گروهی شبیه کند، به‌زودی از آنان می‌شود (نهج‌البلاغه، ص 506).»
آزار ندادن دیگران
اگرچه به حلم و بردباری در این سفر توصیه کردیم، این دلیل نمی‌شود که زائر حسینی، حق دیگران را نادیده بگیرد. زائری که مسیر طولانی را با پای پیاده پیموده، خسته است و نیاز به محلی برای استراحت دارد. بلند حرف‌زدن‌های نیمه‌شب، سروصداهای بی‌دلیل، عدم رعایت نظم و ادب اجتماعی، موجب آزار زائران دیگر می‌شود که با این سفر معنوی سازگار نیست.
امام جعفر صادق7 فرمود: «خداوند متعال فرمود که هر کسی بندۀ مومن مرا اذیت کند، همانا خود را به جنگ با من آماده ساخته است (اصول کافی، ج ۲، ص ۳۵۰).»
پرخوری و اسراف
در مسیر پیاده‌روی، انواع غذاها برای زائران تهیه می‌شود؛ اعم از غذاهای عربی و ایرانی. برخی غذاهای عربی با ذائقۀ ایرانیان سازگار نیستند که می‌توان در این صورت قبل از گرفتن آن، در این‌باره تصمیم گرفت. متأسفانه برخی زائران، غدا را دریافت کرده و بعد از صرف یک قاشق و ناسازگاری با میل‌شان آن را در گوشۀ خیابان رها کرده و از ایستگاه و موکب بعدی غذای دیگری دریافت می‌کنند. در صورت خوشایندبودن غذا هم، به پرخوری روی آورده و به یک پرس اکتفا نمی‌کنند! این موارد با اصول اخلاقی و دینی ما مغایر بوده و بی‌شک در راستای معنویت این سفر نیست.
پیامبر خدا6 فرمود: «دوست‌داشتنی‌ترین شما نزد خداوند، کم‌خوراک‌ترین و سبک بدن‌ترین است (کنز العمّال، ج 15، ص 261، ح 40869).»
ایثار
واقعۀ عظیم عاشورا، با ایثار و ازجان‌گذشتگی امام حسین7 و یاران و خاندانش رقم خورد. سالار شهیدان و اصحابش، از بزرگ‌ترین سرمایۀ زندگی‌شان یعنی جان گذشتند و خوب است زائر اربعین نیز، با پیروی از امام خویش، در تمام زندگی و به‌ویژه در این سفر معنوی، از ایثار و ازخودگذشتگی فاصله نگیرد. در موکب‌ها و استراحتگاه‌ها اگر زائرانی بدون جا هستند، ایثارگرانه جایی را برای‌شان فراهم نمایید. همچنین در صف‌های اقامۀ نماز، توزیع غذا و سوارشدن بر وسایل نقلیه، با ازخودگذشتگی رفتار نمایید و این فضیلت اخلاقی را زنده نگه‌دارید. همچنین کمک به خانم‌ها، افراد مسن، بیماران و کودکان در استفاده از وسایل نقلیه و خدمات دیگر و اولویت‌دهی به آن‌ها از اخلاق پسندیده است.
امام علی7 فرمود: «با دیگر مردمان، به انصاف رفتار کن و با مؤمنان به ایثار (غررالحکم، ص 394 ، ح 9109).»
بهداشت
کثرت جمعیت زائران، جنگ‌زدگی عراق و وضعیت نامساعد محیط زیستی این کشور، به‌طور طبیعی زمینۀ بروز برخی مشکلات و نارسایی‌های بهداشتی را فراهم می‌کند. از طرفی اگرچه متولیانی مسئولیت بهداشت مسیر را برعهده دارند، کثرت جمعیت مانع برقراری بهداشت صددرصدی‌ست؛ لذا لازم است هر زائری علاوه بر رعایت بهداشت فردی، به بهداشت محیط‌های عمومی، استراحتگاه‌ها و سرویس‌های بهداشتی توجه ویژه داشته باشد تا شرایط بهداشتی مساعدی برای همۀ زائران فراهم شود.
متأسفانه برخی زائران، حتی ظرف‌های غذا را در سطل زباله قرار نمی‌دهند و کنار خیابان رها می‌کنند که تصاویر نامناسبی را از تجمع زباله‌ها و ظروف یک‌بارمصرف در مسیر پیاده‌روی پدید می‌آورد؛ در حالی که اگر هر فرد خود را مسئول رعایت نظافت و بهداشت بداند، با چنین تبعاتی مواجه نخواهیم بود.
امام صادق7 در بیان تلاش امام سجاد7، در بهداشت و آبادانی محیط زیست هنگام سفر فرمود: «هرگاه میان راه به کلوخی برمیخوردند، از مرکب پیاده میشدند و به دست خود آن را از راه دور میکردند (بحارالانوار، ج 46، ص 74).»
شکرگزاری
مردم عراق در ایام اربعین، با برپایی موکب‌ها یا دعوت زائران به خانه‌های سادۀ خود، از جان و دل پذیرای عزاداران و زائران حسینی هستند. آن‌ها گاه در خانه‌های بسیار ساده و گلی، غذاهایی فراتر از انتظار زائر را برای پذیرایی آماده می‌سازند که موجب تعجب می‌شود. اصرار زیاد این مردم دوست‌دار اهل بیت برای دعوت به خانه، اقامت شبانه‌روزی زائر در منزل‌های‌شان و حتی شستن لباس‌ها و تمیزکردن کفش‌های آنان، جلوه‌های دلنشینی از این سفر در ذهن‌ها باقی می‌گذارد؛ اگرچه این‌ها همه بدون هیچ‌گونه منت و انتظار است، تشکر و قدردانی از آن‌ها ضرورتی انکارناپذیر است. همچنین تشکر از خادمینی که در طول مسیر و نیز در شهر نجف و کربلا، خالصانه و باافتخار به خدمت‌گزاری زائران مشغول‌اند، از وظایف اخلاقی و انسانی‌ست.
امام سجاد7 فرمود: «خداوند روز قیامت به بنده‌اش می‌فرماید که آیا از فلانی تشکر کردی؟ او می‌گوید که پروردگارا! از تو تشکر کردم. خداوند می‌فرماید که چون از او سپاس‌گزاری نکردی، شکر و سپاس مرا هم نکرده‌ای!...» سپس حضرت فرمودند: «شکرگزارترین شما در برابر خداوند، شکرگزارترین‌تان در برابر مردم است (اصول کافی، ج 2، ص 99).»
پرهیز از پرحرفی
زائر اربعین، در راهی قدم می‌گذارد که به بزرگ‌ترین غم عالم ختم می‌شود. معنویت بی‌نظیر این سفر، ذکر و زمزمۀ دائم نام و داغ اهل بیت: و نیز تأمل و تفکر در واقعۀ عاشورا را می‌طلبد. تداوم به اذکار «سبحان الله»، «لا اله الا الله»، «الحمدلله»، «الله اکبر» و «صلوات»، در زمـان پیاده‌روی بسیار مناسب است.
پرحرفی و سخنان بیهوده که همواره مورد سرزنش خاندان رسالت: بوده، در این سفر معنوی بیش از دیگر زمان‌ها و مکان‌ها، مانع فضایل است و از معنویت سفر می‌کاهد. چه‌بسا پرحرفی‌هایی که به غیبت، سوء تفاهم، عیب‌جویی، دل‌شکستن، بددلی، تهمت و دروغ می‌انجامد که با حال عاشق و زائر اهل بیت: مغایر است
پیامبر اکرم6 فرمود: «پرحرف نباشید، جز دربارۀ ذکر الهی که پرحرفی جز در این باره، موجب سختی و قساوت قلب است. دورترین مردم از قرب الهی، کسی‌ست که قساوت دل داشته باشد (بحارالانوار، ج 68، ص281).»
)