نوع مقاله : پزشکی
مروری بر انواع روشهای زایمان طبیعی
الهام سلمانی
«زایمان»، فرآیندی فیزیولوژیک است که خداوند، اسباب و شرایط آن را در بدن انسان محقق ساخته است تا بدون مداخلات پزشکی، به‌طور طبیعی اتفاق بیفتد. مطالعات نشان داده است که ۸۵درصد زایمان‌های طبیعی، نیازی به مداخله‌ی پزشکی ندارند و می‌توانند فقط با ارائه‌ی آموزش به مادران و پایش و مراقبت، به‌طور فیزیولوژیک و طبیعی انجام پذیرند؛ اما برای انجام این امر، نیازمند ارائه‌ی خدمات استاندارد و روشهای کاهش درد زایمانی در مراکز پزشکی هستیم.
باید بدانیم که انتخاب روش صحیح زایمان، بر سلامت مادر و نوزاد اثرگذار است. امروزه شیوه‌های مختلفی برای زایمان طبیعی وجود دارد. اگرچه تمام شیوه‌ها ی زایمان در ایران موجود نیست و بین شهرهای مختلف ایران هم تفاوتهایی وجود دارد، در این‌جا به بررسی شیوه‌های موجود، جهت تکمیل اطلاعات فردی مادران پرداخته‌ایم.
زایمان فیزیولوژیک، زایمانی بدون دخالت دارویی
از زمان شروع بارداری، بدن با ترشح هورمون، خودبه‌خود برای زایمانی طبیعی اماده می‌شود. زایمان فیزیولوژیک، زایمانی‌ست که ماما یا پزشک، هیچ دخالت دارویی در روند آن نمی‌کنند و همه‌ی مراحل، کاملاً طبیعی پیش می‌رود؛ جز در مواقع خطر یا زمانی که نیاز به القای زایمان وجود دارد. در ایران، زایمان فیزیولوزیک را در موارد محدودی در بیمارستان‌ها داریم و شیوه‌های کمکی که در ادامه گفته می‌شود، در انواع زایمان طبیعی به‌کار گرفته می‌شوند.
در زایمان فیزیولوژیک، از نیروی شکم و لگن برای پیشرفت زایمان کمک می‌گیرند. پیاده‌روی و دوش‌گرفتن، در مراحل اولیه‌ی زایمان، کمک‌کننده است. مادر در وضعیت‌های مختلفی مثل ایستاده، نشسته، سجده و خوابیده قرار می‌گیرد. ماساژدرمانی با روغن‌های گیاهی، رایحه‌درمانی، استفاده از کمپرس یا وان آب گرم نیز، شیوه‌های کمکی خوبی برای کاهش درد هستند. همچنین تکنیک‌های تنفسی مختلف، به مادر آموزش داده می‌شود؛ شیوه‌هایی که باعث منحرف‌کردن حواس مادر از درد می‌شوند. در این نوع زایمان، چون مادر تا روز آخر بارداری صبر کرده است، جنین به بالاترین حد رشد مغزی خود می‌رسد. در زمانی که مادر دچار عفونت‌های شدید، پره‌ی اکلامپسی، تب‌خال تناسلی یا اختلالات جنینی باشد، نمی‌توان از این شیوه برای زایمان استفاده کرد. همچنین اضافه‌وزن مادر، شانس او را برای موفقیت در این شیوه کاهش می‌دهد.
زایمان در آب گرم، آرام‌بخشی مؤثر
در این روش، مادر بخشی از زمان زایمان یا تمام مدت دردهای زایمان را، در وان مخصوص آب گرم، نزدیک به دمای بدن تحمل می‌کند. این روش در تسکین درد مؤثر است. اگر مادر ابتدای فرآیند زایمان در آب باشد، روند زایمان سریع‌تر اتفاق می‌افتد. مادر در آب، نسبت به وزنش احساس سبکی دارد و راحت‌تر حرکت می‌کند. در مراحل پایانی زایمان در آب، نیاز به انرژی بیشتری از دیگر روش‌هاست. آب، می‌تواند احساس درد و فشار را کمتر کند و این روش از زایمان، شیوه‌ی آرام‌بخشی‌ست؛ به‌ویژه برای مادرانی که تجربه‌ی شنا دارند.
از نظر برخی پزشکان، نگرانی‌هایی بابت تمیزبودن آب به‌قدر کافی و انتقال میکروب به نوزاد وجود دارد که از نظر علمی اثبات شده نیست.
مادر هر زمان در طی زایمان احساس کند که از این شیوه رضایت ندارد، می‌تواند آب را ترک کند. برای ماما هم، در هر شرایطی سلامت و امنیت روانی مادر و نوزاد اولویت دارد. در صورت بروز مشکل و خطر و نیاز به وصل دستگاه یا اپیدورال هم، باید آب را ترک کرد.
در این شیوه، نگرانی‌ای بابت تنفس نوزاد وجود ندارد؛ زیرا در عین مراقبت ماما و پزشک، ریه‌های نوزاد در زمان تولد باز نیستند و در رحم مادر هم، او در آب بوده است و این مایع نمی‌تواند وارد ریه‌اش شود.
در صورت داشتن تب‌خال تناسلی، عفونت‌های شدید، پره‌ی اکلامپسی یا نیاز مداوم نوزاد به وصل دستگاه، زایمان در آب امکان‌پذیر نیست.
زایمان با روش بی‌حسی اپیدورال
این نوع از بی‌حسی، مثل روش بی‌حسی در سزارین است. در این روش، از نقطه‌ی خاص کمر، سوزن باریکی عبور می‌کند و لوله‌ی نازکی از طریق آن، داخل مهره‌ی کمر جاگذاری می‌شود؛ لوله‌ای که به‌تدریج، داروی بی‌دردی را وارد بدن می‌کند. در این روش، باید حتماً متخصص بی‌هوشی حضور داشته باشد و دهانه‌ی رحم، باید حتماً چهار تا پنج سانتی‌متر باز شده باشد و بعد تزریق انجام شود. در مراحل پایانی زایمان که دهانه‌ی رحم ده سانتی‌متر باز شده است و سر جنین کانال زایمانی را طی می‌کند، کمک‌های ارادی مادر تأثیر زیادی بر روند زایمان دارد.
ممکن است در این روش، به‌دلیل بهم‌خوردن ریتم دردها و بی‌حسی‌ای که مادر در پایین‌تنه دارد، نتواند فشار لازم برای خروج جنین را وارد کند و روند زایمان کُند و با تأخیر انجام شود. در این مواقع، گاهی نیاز به استفاده از وکیوم است.
این روش، می‌تواند فشار خون را پایین بیاورد؛ به همین دلیل، به‌طور مرتب فشار خون مادر و وضعیت جنین بررسی می‌شود. برخی پزشکان معتقدند که ممکن است بیست دقیقه بعد از تزریق، تپش قلب جنین افت کند. این افت، به‌دلیل گشادی عروق اتفاق می‌افتد و متخصصان بی‌هوشی در این مواقع، داروی خاصی به مقدار کم تجویز و توصیه می‌کنند که نیازی به سزارین اورژانسی مادر نیست. در حالی که برخی پزشکان در این مواقع، سریع مادر را سزارین می‌کنند.
در وضعیتی که بی‌حسی اپیدورال اثر خود را گذاشته باشد، مادر دچار بی‌دردی خوبی در پایین‌تنه خواهد شد و قادر است تغییر وضعیت دهد. برای کسانی که آستانه‌ی زایمان درد کمتری دارند، این روش توصیه می‌شود.
برای این روش، عوارضی مثل خارش، سردرد و احتمال لرزش و تب گزارش شده است. خوردن کافئین و مایعات فراوان، می‌تواند سردردهای بعد از زایمان را کاهش دهد و در صورت بهبود نیافتن بعد از چند روز، باید به پزشک مراجعه کرد. در مادرانی با عفونت شدید یا پلاکت خون پایین، این نوع زایمان توصیه نمی‌شود.
زایمان طبیعی با گاز استنشاقی
انتونوکس، مخلوطی از اکسیژن و نیتوس‌اکساید است که از طریق ماسک مخصوصی روی بینی و دهان مادر گذاشته می‌شود. این روش، بیشتر در مراحل پایانی زایمان استفاده می‌شود؛ یعنی زمانی که انقباضات رحمی شدید شده‌اند. مادر در ابتدای هر انقباض، با نفس‌های عمیق و آرام گاز را دریافت می‌کند و بعد، بر خروج نوزاد تمرکز می‌کند. این گاز با حالت سرخوشی‌ای که به مادر می‌دهد و روی کاهش دردها اثر می‌گذارد، باعث آرامش او می‌شود. این گاز، عمر کوتاهی دارد و بعد از قطعش، اثر آن از بین می‌رود. البته عوارض گذرایی مثل خشکی دهان و کمی گیجی برای مادر گزارش شده است که برای نوزاد و مادر خطری ندارد.
مامای همراه حامی جسمی و روحی
مامای همراه، فردی‌ست که دوره‌های خاصی برای آمادگی زایمان و کاهش درد گذرانده است. او با خدماتی که به مادر ارائه می‌دهد، می‌تواند زایمان را برایش راحت‌تر کند و در تمام انواع زایمان طبیعی گفته‌شده، نقش مؤثری کنار مادر ایفا نماید. اصلی‌ترین خدمات مامای همراه، در زمان زایمان است؛ ولی قبل از آن، مادر می‌تواند در کلاس‌های آمادگی زایمان و کلاس‌های ورزشی بارداری شرکت کند و در طول بارداری هم، از او کمک و مشاوره بگیرد.
مامای همراه در طول زایمان، به‌عنوان حامی و پشتیبان کنار مادر قرار می‌گیرد و در آرامش و تسکین درد او مؤثر است. وی اجازه‌ی دخالت در فرآیند زایمان را ندارد، نمی‌تواند نقش عامل زایمان را ایفا کند و برخی از بیمارستان‌ها اجازه‌ی حضورش در اتاق زایمان را نمی‌دهند؛ اما اگر بیمارستانی اجازه دهد، می‌تواند تا زمان تولد نوزاد کنار مادر باشد و با تکنیک‌های غیردارویی مثل ماساژدرمانی، رایحه‌درمانی، تن‌آرامی و تکنیک‌های تنفسی گرمادرمانی و غوطه‌وری در آب، به کاهش دردهای مادر کمک کند. در صورت درخواست مادر، مامای همراه می‌تواند تا ساعتی بعد از زایمان هم، کنار او باشد و در اولین شیردهی به نوزاد کمکش کند.
برای انتخاب مامای همراه، می‌توان از تجربه‌ی اطرافیان کمک گرفت، یا با مراجعه به مراکز خدمات مشاوره‌ی مامایی یا بیمارستان‌ها، درباره‌ی انتخاب بهترین مامای همراه اطلاعاتی کسب کرد.
)