من می‌ترسم

گزارشی از وضعیت زایمان طبیعی و سزارین در زایشگاه­های ایران

نجمه تاجیک

«هر کسی نمی‌تونه از پسش بربیاد»، «دردش این‌قدر زیاده که مرگ رو جلوی چشمات می‌بینی»، «باید خیلی شجاع باشی تا بری سراغش» و «اصلاً با هیچ دردی قابل مقایسه نیست»؛ این‌ها جملاتی‌ست که درباره‌ی زایمان طبیعی از زبان بسیاری افراد شنیده می‌شود و مادران را برای در آغوش‌کشیدن فرزندشان، بر سر دوراهی طبیعی و سزارین قرار می‌دهد. از این رو چند دهه است که آمار زایمان به شیوه‌ی سزارین، از زایمان طبیعی بالاتر رفته است و این موضوع، مسئولان را بر آن می‌دارد که با اتخاذ سیاست‌هایی، تمایل مادران را به زایمان طبیعی بیشتر کنند. باید دید با وضعیت نامناسب تجهیزات بیمارستانی و این‌که بیش از سیصد بیمارستان در سطح کشور، نیاز به تجهیز و ایجاد فضایی خوشایند برای زایمان طبیعی دارند، چقدر در این امر موفق می‌شویم. با تعدادی از بانوان، درباره‌ی تجربه‌ی‌شان درباره‌ی زایمان و تولد فرزندشان گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

برنامه‌ریزی برای زایمان طبیعی از چند ماه زودتر

از جلوی برخی بیمارستان‌های دولتی که عبور کنید، با اطلاعیه‌ای روبه‌رو می‌شوید که روی آن نوشته است: «در این مکان، زایمان طبیعی به‌صورت رایگان انجام می‌شود.» این، یکی از سیاست‌هایی‌ست که برای ترغیب مادران به فرزندآوری با روش طبیعی انجام شده است. «فائزه قاسمی» که شش‌ماهی‌ست دخترش را به دنیا آورده، درباره‌ی زایمان طبیعی توضیح می‌دهد: «سیستم درمانی و بهداشتی، در کشور ما سرحال نیست و مشکلات فراوانی دارد. خدا کند که هیچ‌کس سروکارش به بیمارستان نیفتد؛ اما مادرشدن ناگزیرمان می‌کند که به بیمارستان برویم. به‌دلیل زیادبودن جمعیت و این‌که دل‌سوزی وجود ندارد، شاید کمتر کسی تن به زایمان طبیعی بدهد. در زایمان طبیعی، برای هر کسی زمان محدودی در نظر گرفته می‌شود و باید هر طور شده، در این مدت فرزندش را به دنیا بیاورد، تا جا برای نفر بعدی باز شود.» او در این باره ادامه می‌دهد: «البته شنیده‌ام به‌تازگی، اوضاع کمی بهتر شده است و به کسانی که می‌خواهند طبیعی زایمان کنند، بیشتر توجه می‌شود؛ مثلاً با هماهنگی پزشک، پدر هم اجازه دارد کنار مادر و در طول زایمان باشد. البته این‌ها بیشتر در شهرهایی مثل تهران یا چند شهر بزرگ کشور ممکن است و معلوم نیست در شهرهای دیگر اوضاع چطور است.» او مقایسه‌ی کوتاهی بین ایران و برخی کشورهای دیگر می‌کند و می‌گوید: «در بسیاری از کشورها، آمادگی برای زایمان طبیعی از خیلی قبل ایجاد می‌شود. کلاس‌های مختلفی برای زایمان بهتر، آموزش نفس‌گیری، ورزش‌های مختلف و برنامه‌ریزی‌های غذایی مناسب را ترتیب می‌دهند. با همه‌ی این‌ها، من چون خودم اهل ورزش بودم، توانستم با توصیه‌های پزشکم زایمان طبیعی کنم. درد زایمان خیلی زیاد بود؛ اما پس از آن مشکلی نداشتم. فکر می‌کنم سبک زندگی و فعالیت‌داشتن، بیشترین تأثیر را در فرآیند زایمان طبیعی دارد.»

سزارین، محبوب برخی پزشک‌ها

بیشتر پزشکان بر این اعتقاد هستند که تا پای مشکلی در میان نباشد، باید به روش طبیعی زایمان کرد و دور سزارین را خط کشید؛ اما عده‌ای دلیل بالارفتن آمار سزارین در چند سال اخیر را، درآمد بالاتری می‌دانند که پزشکان به‌ازای آن دریافت می‌کنند. «رؤیا تقی‌پور» که پسر دوساله‌ای دارد، در این باره می‌گوید: «نمی‌دانم کار تبلیغات مثبت و منفی برای زایمان طبیعی و سزارین بوده است یا چیز دیگری که با هر کسی صحبت می‌کنی، از زایمان طبیعی وحشت دارد. دو سال پیش که من تصمیم گرفتم مادر شوم، تحقیقات زیادی درباره‌ی مزایا و معایب این دو کردم و سرانجام به این نتیجه رسیدم که مزایای زایمان طبیعی از سزارین بیشتر است. البته این را هم بگویم که می‌دانستم، باید در بیمارستانی خصوصی با امکانات خوب زایمان کنم، تا از کرده‌ی خود پشیمان نشوم. با این حال، بخت با من یار نبود و چون حالت قرارگیری پسرم بریج بود و سرش پایین نیامده بود، سزارین شدم.» او به مقایسه‌ی مادران امروزی و مادران دیروزی می‌پردازد و می‌گوید: «در گذشته میزان سزارین خیلی پایین بود؛ ولی از یک‌جایی به بعد، ترس خانم‌ها از پذیرش درد زیاد شد و کمتر سراغ طبیعی رفتند. البته بعضی هم می‌گویند که چون پزشک‌ها با سزارین راحت‌تر کنار می‌آیند و درآمد بیشتری هم عائدشان می‌شود، این‌طور سزارین را جا انداخته‌اند.»

آیا امکانات بقدر کافی هست؟

براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، یکی از شاخص‌های سلامت در هر کشوری، میزان سلامت مادران است و اگر مادر بارداری به هر دلیل جان خود را از دست بدهد، یا نوزادش دچار مشکل شود، شاخص‌های بهداشت و سلامت آن کشور رتبه‌ی پایین‌تری به دست می‌آورد. «سارا بهبودی» که ماه‌های آخر بارداری خود را می‌گذراند، در این باره می‌گوید: «علاوه بر این‌که تجهیزات بیمارستانی و میزان رسیدگی به بیماران، یکی از معیارهای مهم برای انتخاب بیمارستان است، پزشک ماهر و توانمند نیز، از دیگر ویژگی‌هاست. من همیشه ترس زیادی برای زایمان طبیعی داشتم و می‌خواستم سزارین کنم؛ اما متوجه شدم که بیمارستان‌ها، به همین راحتی و بدون دلیلی خاص سزارین نمی‌کنند. خدا را شکر من هم مشکل خاصی ندارم و فکر می‌کنم که باید خود را برای زایمان طبیعی آماده کنم.» او به صحبت‌هایی که از مادران دیگر درباره‌ی تجربه‌ی زایمان طبیعی شنیده است، اشاره می‌کند: «زایمان طبیعی، اغلب ساعت‌ها طول می‌کشد و روند طولانی  به‌دنیاآمدن فرزند، باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود؛ مثلاً مدفوع‌کردن در شکم مادر، توقف ضربان قلب یا مشکلاتی دیگر که اگر پزشک ماهری بالای سر مادر نباشد، یا تجهیزات کافی بیمارستانی وجود نداشته باشد، روند زایمان دچار مشکل می‌شود.»

هزینه‌های برابر

از موضوعات دیگری که می‌توان در حوزه‌ی زایمان طبیعی و سزارین به آن اشاره کرد، موضوع هزینه است. برخی بیمارستان‌های دولتی در قبال زایمان طبیعی هزینه‌ی زیادی دریافت نمی‌کنند؛ اما در بیمارستان‌های خصوصی، هزینه‌ی زایمان طبیعی و سزارین تفاوت چندانی ندارد. «لیلا ابراهیمی» که صاحب یک پسر دوونیم‌ساله است، در این باره می‌گوید: «برایم مهم بود که دقیقاً بدانم فرزندم چه روزی به دنیا می‌آید؛ یعنی دوست داشتم از قبل برای آمدنش برنامه‌ریزی کنم. به همین خاطر، یکی از بیمارستان‌های خصوصی را در نظر گرفته بودیم و قرار بود در تاریخی مشخص به آن مراجعه کنیم؛ اما از آن‌جا که همیشه آنچه خواست خداست انجام می‌شود، کیسه‌ی آبم پاره شد و در فرصت کمی که داشتیم، زایمان طبیعی کردم. با این‌که ترس برم داشته بود و درد زیادی می‌کشیدم، چون همسرم هم اجازه داشت کنارم باشد، برایم آرامش‌بخش بود.» او ادامه داد: «البته این را بگویم که از نظر هزینه، تفاوت چندانی برایمان نکرد؛ ولی از انتخابم کاملاً راضی هستم. با این‌همه به نظر من، شاید یکی از دلایلی که زایمان طبیعی در خارج از ایران بیشتر رواج دارد، هزینه‌های بالای سزارین است و ربطی هم به فرهنگ‌شان ندارد. جز کشورهایی اسکاندیناوی، همچون نروژ، سوئد و دانمارک که امدادهای اجتماعی‌شان بالاست و هزینه‌های درمان پایین، در بسیاری از کشورها، فرد واقعاً به‌سختی از پس هزینه‌ها برمی‌آید و ترجیح می‌دهد که با کمترین هزینه فرزندش را به دنیا بیاورد.»