موارد ضروری برای انجام عمل سزارین

الهام سلمانی

«سزارین»، خارج‌کردن جنین از طریق برش روی شکم و رحم است؛ شایع‌ترین عمل جراحی بین بانوان. گاهی تصمیم بر این‌که زایمان طبیعی باشد یا سزارین، تنها وابسته به نظر مادر نیست. در مواقعی برای حفظ سلامت مادر و کودک، سزارین بر زایمان طبیعی اولویت دارد؛ زیرا ممکن است به‌د‌لیل عوارضی که در بارداری رخ داده است، پزشک ناگزیر از سزارین باشد.

باید بپذیریم هر زایمان طبیعی، ممکن است به سزارین ختم شود. همیشه درصدی از زایمان‌های طبیعی، به دلایل پزشکی مثل افت قلب نوزاد، کنده‌شدن جفت یا حوادث اورژانسی دیگر، به سزارین منتهی می‌شوند و این امر، قابل پیش‌بینی نیست. این مسئله نه‌تنها یک عارضه‌ی پزشکی نیست، بلکه به سلامت مادر و کودک می‌انجامد و اولویت اصلی ماما و پزشک است.

معمولاً گفته می‌شود که اگر یک‌بار سزارین کرده‌اید، زایمان بعدی هم سزارین خواهد بود؛ اما باید بدانیم امکان زایمان طبیعی بعد از سزارین وجود دارد. اگر سزارین قبلی به دلایل پزشکی در بارداری قبلی بوده باشد و در بارداری جدید مشکل قبلی وجود نداشته باشد؛ مثلاً فشار خون بالا و پره‌ی اکلامپسی در بارداری قبلی علت سزارین باشد و در این بارداری، مادر در سلامت کامل باشد، می‌توان زیر نظر پزشک متخصص در یک بیمارستان مجهز برای زایمان طبیعی اقدام کرد. به شرط آن‌که برش روی رحم در سزارین قبلی، عرضی بوده باشد؛ اما بسیاری از پزشکان ریسک انجام این عمل و خطر پارگی محل برش قبلی را نمی‌پذیرند و حتماً توصیه به سزارین می‌کنند. ضمناً هیچ راهی برای قطعیت در این باره وجود ندارد که حتی بعد از تحمل فشارها و انقباضات رحمی، زایمان منتهی به سزارین نشود. ضمن این‌که فاصله‌ی بین زایمان قبلی و بارداری مجدد، باید حداقل هجده ماه باشد. سابقه‌ی هرگونه جراحی روی رحم و زخمی که قبلاً دوخته شده باشد، ممکن است در زمان فشارها و انقباضات زایمان طبیعی باز شود.

بنابراین بعد از هر جراحی، پزشکان در بارداری‌های بعدی حتماًسزارین را در اولویت قرار می‌دهند. این جراحی می‌تواند شامل سابقه‌ی مرگ جنین در رحم، یا سابقه‌ی ترمیم دهانه‌ی رحم و یا سرکلاژ دهانه‌ی رحم باشد. سرکلاژ، زمانی انجام می‌شود که رحم توانایی نگه‌داری جفت را ندارد و پزشک با دوختن دهانه‌ی رحم، از سقط یا زایمان زودرس جلوگیری کرده است. بعد از این عمل، ممکن است به تشخیص پزشک لازم باشد مادر با روش سزارین نوزادش را به دنیا بیاورد.

در حاملگی دوقلویی نیز، امکان انجام زایمان طبیعی وجود دارد؛ اما حتی بعد از تولد نوزاد اول، احتمال سزارین اورژانسی برای نوزاد دوم وجود دارد. به همین دلیل پزشکان برای پیش‌گیری از خطرهای احتمالی، و حفط سلامت مادر و کودک در بارداری دوقلویی، حتماً توصیه به سزارین می‌کنند. زایمان در بارداری چندقلویی، حتماً باید با روش سزارین انجام شود.

جفت، مسئول نگه‌داری، پشتیبانی و تسهیل‌کننده‌ی رشد جنین است. اگر به هر دلیلی خون‌رسانی جفت به جنین مختل شود، ضربان قلب جنین کمتر یا بیشتر از حد معمول خواهد شد و این، نشانه‌هایی از زجر و در تنگنا قرار گرفتن جنین است و نیاز به سزارین فوری دارد. ممکن است تغییر در ضربان قلب جنین، به‌علت بیماری مادر یا پارگی رحم و یا فشرده‌شدن بند ناف باشد.

ضربان قلب جنین، معمولاً قوی و پایدار است و جنین با تکان‌هایش، به محرک‌ها واکنش نشان می‌دهد. اگر این شرایط تغییر کند، روش معمول برای بررسی وضعیت قلب جنین، مانیتورینگ قلب است. کم‌خونی مادر یا کمتربودن مایع امینیوتیک هم، می‌تواند در این تغییر اثرگذار باشد.

ممکن است در طول بارداری، پزشک متوجه عدم وزن‌گیری مادر و جنین شود، یا این‌که در معاینات مشخص شود، اندازه‌ی رحم مادر با سن بارداری مطابقت ندارد. در این حالت‌ها، ممکن است مادر دچار نارسایی‌هایی در جفت شده باشد؛ نارسایی از قبیل این‌که جفت به‌طور زودرس از جنین جدا شود، یا در قسمت فوقانی رحم قرار بگیرد. همچنین ممکن است نقصی در بند ناف وجود داشته باشد. در تمام این وضعیت‌ها، با توجه به درخطربودن نوزاد، پزشک دستور سزارین اورژانسی خواهد داد.

بند ناف عضو لوله‌ای‌شکلی‌ست که جنین را در رحم به جفت وصل می‌کند و منبع تغذیه‌ی اوست. اگر بعد از پاره‌شدن کیسه‌ی آب و قبل از ورود نوزاد به کانال زایمان، بند ناف داخل کانال زایمان سُربخورد، جریان خون و اکسیژن‌رسانی به جنین را مختل خواهد کرد. در این مورد هم، پزشک سزارین اورژانسی را انجام خواهد داد.

عوامل دیگری مثل پیچیدن بند ناف دور گردن نوزاد، یا ایجاد گره در بند ناف که به‌ندرت پیش می‌آیند؛ اما در هر حال با کنترل ضربان قلب جنین، اختلال در ضربان قلب او آشکار خواهد شد و با تشخیص پزشک، سزارین اورژانسی اتفاق خواهد افتاد.

گاهی با وجود انقباضات طولانی و دردهای زایمان، پیشرفتی در روند زایمان اتفاق نمی‌افتد. این امر ممکن است به‌دلیل متناسب‌نبودن اندازه‌ی لگن با جنین یا کوچکی لگن و یا بزرگ‌بودن سر نوزاد باشد که دلیل این امر، می‌تواند اندام مادر، درشتی نوزاد یا اختلالاتی در جنین باشد. در این حالات، زایمان نمی‌تواند به‌طور طبیعی انجام شود.

به‌طور معمول در وضعیت طبیعی در هفته‌های پایانی بارداری، جنین تغییر وضعیت می‌دهد و به‌صورت وارونه و در حالتی قرار می‌گیرد که سرش به‌طرف پایین و سمت واژن مادر باشد؛ وضعیتی که سفالیک نام دارد. در این حالت در زمان زایمان طبیعی، اولین قسمتی که وارد کانال زایمانی می‌شود، سر جنین است و به دنبال آن، بدن او خواهد بود؛ ولی اگر جنین به دلایل مختلف در حالتی باشد که سرش رو به بالا و باسن رو به پایین و نزدیک واژن مادر باشد، وضعیت بریچ نام دارد که اگر تا هفته‌ی ۳۷ بارداری تغییر وضعیت ندهد، زایمان باید به روش سزارین انجام شود. همچنین ممکن است جنین در وضعیت عرضی قرار بگیرد، یا این‌که صورت، شانه‌ها و پیشانی در مقابل دهانه‌ی رحم مادر قرار گرفته باشد. به‌دلیل خطرهای ناشی از کمبود اکسیژن در زایمان طبیعی، در این موارد هم سزارین از سوی پزشکان پیشنهاد می‌شود.

بارداری به‌طور طبیعی، چهل هفته طول می‌کشد. به نوزادی که سه هفته یا بیشتر، زودتر از این موعد به دنیا بیاید، نارس گفته می‌شود و ممکن است نوزاد نارس، در زایمان پیش از موعد که به‌علت عفونت‌ها یا پارگی کیسه‌ی آب اتفاق افتاده باشد، تحمل فشارهای زایمانی را نداشته باشد و دچار افت قلب شود. در این شرایط هم، زایمان به شیوه‌ی سزارین انجام خواهد شد. نوزاد دیررس، بعد از ۴۰ تا ۴۲ هفته متولد می‌شود.

نوزاد به‌دلیل درشتی یا کاهش بازدهی جفت، در معرض خطر قرار می‌گیرد و بعد از ۴۲ هفته، این خطر افزایش پیدا می‌کند. ممکن است در این حالت هم، پزشک اقدام به القای زایمان کند و با توجه به سونوگرافی و ضربان قلب جنین، تشخیص دهد که سزارین بی‌خطرتر از زایمان طبیعی خواهد بود.

زایمان در سنین بالاتر از ۳۵ سال، به‌ویژه اگر زایمان اول باشد و مادرانی با سابقه‌ی بیماری قلبی - ریوی یا سابقه‌ی نازایی طولانی در مادر، به‌دلیل پیش‌گیری از خطرهای احتمالی ناشی از فشار و انقباضات زایمان احتمالاً سزارین خواهند شد.

مشکلات دیگری مثل عفونت‌های ناحیه‌ی تناسلی، پره‌ی اکلامپسی و ایدز مادر، برای ایمنی و سلامت مادر و کودک به سزارین ختم خواهد شد. در تمام موارد گفته‌شده، پزشک و مادر ناگزیر از انجام سزارین هستند. ممکن است قبل از هر اقدامی با توجه به وضعیت‌های گفته‌شده، سزارین انجام شود یا این‌که بعد از تحمل درد و فشار زایمان طبیعی و ایجاد مشکل در روند زایمان، پزشک تصمیم به سزارین گرفته باشد.

در نهایت نکته‌ی مهم این است که سلامت مادر و کودک، بر نوع زایمان رجحان دارد.