الهام سلمانی

جامعه‌ی سالم، در گرو داشتن مادرانی سالم است و انتخاب نوع زایمان، تأثیر بسزایی در رسیدن به این امر دارد.

لازم است برای سلامت روانی مادران، در طول بارداری اطلاعات لازم به آن‌ها داده شود و آنان برای انتخاب نوع زایمان، آزادی عمل داشته باشند؛ اما آمار سزارین در سال‌های اخیر، رشد زیادی کرده است. این امر، فقط به‌دلیل مسائل پزشکی نیست و میزان چشم‌گیری از آن، انتخاب مادران بوده است. شاید بتوان با شناسایی عوامل اثرگذار بر این تصمیم، در جهت رفع این معضل و کاهش آن قدمی برداشت.

ترس

«ترس»، یکی از دلایل عمده‌ی مادران برای انتخاب سزارین است. گاهی مادران به‌دلیل ترس از درد، عواقب و عوارض جنینی، بر مبنای درک خویش یا شنیده‌ها، سزارین را انتخاب می‌کنند. این در حالی‌ست که هنوز، تفاوت‌های زایمان طبیعی و سزارین خوب به مادران تفهیم نشده است؛ مادرانی که سزارین را راحت‌تر و ایمن‌تر از زایمان طبیعی می‌دانند و گمان می‌کنند برای نوزاد، بی‌خطرتر است. در حالی که فشارهای زایمان طبیعی و عبور از کانال زایمان، برای نوزاد مفید است و حتی استخوان‌های سر جنین، طوری‌ست که این فشارها را به‌خوبی تحمل می‌کند؛ مگر در مواردی که سر جنین، بزرگ‌تر از لگن مادر باشد.

علت عمده‌ی دیگر برای انتخاب سزارین، ترس از درد است. آگاهی از روند زایمان طبیعی، آشنایی با نوع درد و اتفاقات حین زایمان و حمایت روانی و فیزیکی مادران، می‌تواند به کاهش این ترس منجر شود. این ترس شامل درد زایمان، اضطراب زایمان، تنهاماندن، عدم مراقبت مناسب از سوی کادر پزشکی، بخیه‌خوردن و بهم‌خوردن شکل و تناسب اندام است که عوامل زیادی، در تشدید این ترس سهیم هستند.

تقش پزشکان و ماماها

در گریز مادران از زایمان طبیعی، نباید تأثیر پزشکان و ماماها را نادیده گرفت. عواملی مثل تفاوت بین دستمزد زایمان سزارین و طبیعی، ساعات طولانی زایمان طبیعی و نیاز به صبر و حوصله‌ی زیاد، تعداد زیاد بیماران و مراجعین و کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های اخلاقی در رویارویی با منافع اقتصادی بین پزشکان، موجب تشویق و هدایت مادران به سزارین می‌شود.

همچنین کم‌رنگ‌بودن جایگاه ماماها در امر زایمان و آموزش و تشویق به زایمان طبیعی که وظیفه‌ی اصلی ماماهاست و عدم توجه مسئولان بهداشتی کشور، موجب تشدید این امر می‌گردد.

کمبود نیروی انسانی ماما در بخش‌های زنان و زایمان و عدم مراقبت جسمی و روحی کافی و مناسب نیز، منجر به عدم اطمینان مادران به زایمان طبیعی شده است.

حل این مسئله در درجه‌ی اول، تغییر نگرش مسئولان بهداشت کشور، پزشکان و ماماها را می‌طلبد و نیاز به توانمندسازی ماماهای سطح کشور، ترویج روش‌های بی‌دردی و توجه ویژه به مراکز زایمانی دارد.

بدیهی‌ست که داشتن تجربه‌ای خوب از زایمان طبیعی در یک مادر، می‌تواند تبلیغی در این امر بین مادران جوان باشد و طبیعتاً تجربه‌ی بد، می‌تواند به انتخاب سزارین برای زایمان بعدی در همان فرد بینجامد.

دغدغه‌ی مادران جوان برای تغییرات جسمی و فیزیکی 

هر زن بارداری، بر اثر حاملگی دچار تغییرات ظاهری در بدن خود خواهد شد. ممکن است دغدغه‌ی تغییرات فیزیکی بین زنان جوان، به تصمیم‌گیری درباره‌ی نوع خاصی از زایمان منجر شود. می‌دانیم که نگرانی از این تغییرات فیزیکی، یکی از علت‌های گریز زنان از زایمان طبیعی‌ست. باید بدانیم فارغ از انتخاب نوع زایمان، بارداری به‌خودی‌خود، تغییراتی در بدن ایجاد خواهد کرد. این تغییرات بدن، نتیجه‌ی بارداری‌ست و علت اصلی آن، نوع زایمان نیست. بعد از زایمان، بدن خودبه‌خود شروع به بازیابی و رسیدن به وضعیت عادی می‌کند. این تغییرات، شامل تغییرات فیزیکی، هورمونی و روحی - روانی‌ست. در ادامه به چند تغییر مهم و تفاوت احتمالی نوع زایمان می‌پردازیم.

تغییرات رحم

در زمان زایمان، رحم مادر پانزده برابر سنگین‌تر از قبل از بارداری می‌شود. این حجم، بدون احتساب وزن کودک و مایعات درون رحم در دوران بارداری‌ست. بعد از زایمان، رحم شروع به کوچک‌شدن می‌کند. شیردهی، به جمع‌شدن سریع‌تر رحم کمک می‌کند.

تغییرات وزنی مادر

مادر بلافاصله بعد از زایمان، پنج تا شش کیلو از وزن خود را از دست می‌دهد. این وزن، شامل وزن نوزاد و جفت، مایعات درون رحم و خون است. معمولاً مادر بعد از زایمان، بلافاصله به وزن قبلی خود بازنمی‌گردد؛ اما بدن او تا چند هفته بعد، مقداری از مایعات و آب داخل رحم را همچنان تخلیه می‌کند.

بی‌اختیاری ادرار

ممکن است بعد از زایمان طبیعی، به‌دلیل فشار به دیواره‌های واژن در حین زایمان، اعصاب آن قسمت دچار بی‌حسی و کرختی شده باشد و به‌درستی، احساس نیاز به ادرار را دریافت نکند؛ یا مادر زمان خندیدن و عطسه، دچار نشت ادرار شود که این مشکل، به‌علت ضعیف‌شدن ماهیچه‌ها اتفاق می‌افتد. خانم‌هایی که به شیوه‌ی سزارین زایمان کرده‌اند، به‌ندرت دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شوند و این امر، بعد از زایمان طبیعی شایع‌تر است؛ اما باید توجه داشت که بارداری و فشاری که در این دوران به اندام‌ها وارد می‌شود، مؤثرتر از نوع زایمان است. این مسئله، موقتی‌ست و به‌مرور زمان و در طول چند هفته، رشته‌های عصب احیا می‌شوند و چنانچه بعد از چند هفته بهبود نیافت، باید با پزشک مشورت شود.

خون‌ریزی

بدون توجه به نوع زایمان، خون‌ریزی مادران تا شش هفته بعد وجود دارد که ابتدا شدید است و بعد، ممکن است به‌صورت ترشحات زردرنگ باشد. فعالیت شدید فیزیکی، باعث شدت و طولانی‌شدن خون‌ریزی می‌گردد.

تغییرات سینه

سینه‌های مادر، ابتدا شروع به ترشح کلستروم می‌کند که مایعی سرشار از پروتئین برای نوزاد است. وقتی کودک تغذیه می‌کند، به احساس درد در ناحیه‌ی شکم مادر منجر می‌شود که در اثر آزادکردن پروکلاتین و اکسیتوسین در بدن مادر است. این هورمون، به جمع‌شدن رحم کمک می‌کند. معمولاً بعد از زایمان طبیعی، شیردهی مادر سریع‌تر آغاز می‌شود و بزرگ‌شدن سینه، بدون درنظرگرفتن میزان شیر بعد از زایمان، امری طبیعی‌ست.

ورم پا

بعد از زایمان، رحم خون را با فشار وارد بدن می‌کند؛ علاوه بر این، احتمالاً مایعاتی به بدن مادر تزریق می‌شود. این خون‌ها و مایعات، ابتدا وارد دست و پا می‌شوند و به ورم آن‌ها می‌انجامند که ممکن است، تا ده روز بعد از زایمان باقی بماند. احتمال این ورم، بعد از سزارین بیشتر است؛ به‌ویژه ممکن است سوزش یا خارش در پاها احساس شود.

هموروئید و یبوست

فشارهای دوران بارداری، می‌تواند در بدن مادر به هموروئید منجر شود و فشارهای زایمان طبیعی، ممکن است باعث تشدید این امر شود. کمپرس آب سرد، غوطه‌ورشدن در آب و تغذیه‌ی مناسب، می‌تواند به بهبود این مسئله کمک کند.

همچنین تغییر در رژیم غذایی، مدت‌زمان طولانی استراحت و فعالیت کم، می‌تواند به یبوست بعد از زایمان منجر شود که با تغذیه‌ی مناسب، بهبودی حاصل خواهد شد.

بزرگ‌شدن شکم

شکم اکثر خانم‌ها، بعد از زایمان به همان اندازه‌ی بارداری بزرگ است. باید صبور بود. در طول بارداری، رحم به‌مدت شش ماه کشیده شده است؛ بنابراین نمی‌توان انتطار داشت که سریع به فرم اولیه‌ی خود برگردد. معمولاً این مرحله، چهار تا شش هفته طول می‌کشد. همچنین در طول بارداری، ماهیچه‌های شکم شل می‌شود که علت اصلی آن، هورمون‌های بارداری‌ست. بهبود این مسئله نیز، نیاز به نرمش و ورزش بعد از زایمان و رعایت رژیم سالم و مناسب دوران شیردهی دارد.

شل‌شدن قسمت‌های پایین بدن

برخی مادران، از شل‌شدن قسمت‌های واژن خود ابراز نگرانی می‌کنند. رحم، مثانه و مقعد، بر اثر بارداری و زایمان پایین می‌آیند و در برخی خانم‌ها، این افتادگی بیشتر است. این مسئله نیز، امری موقتی‌ست و در طول چند هفته برطرف خواهد شد؛ اما باید بدانیم که بیشتر از همه، بارداری به این اتفاق منجر می‌شود. در طول بارداری، تمام اندام‌ها تحت فشار و تنش بوده‌اند و نوع زایمان، تفاوت چشم‌گیری در این امر ندارد. ورزش درمانی بعد از زایمان، کمک زیادی به بهبود این مسئله و بازگشت استقامت ماهیچه‌های لگن خواهد کرد.

ژست اجتماعی سزارین به‌عنوان پدیده‌ای مدرن

سزارین، یک عمل جراحی‌ست که به‌دلیل پیچیدگی‌ها و عواقب بعدی آن، باید در شرایط خاصی صورت بگیرد و به‌ویژه زمانی که زایمان طبیعی برای مادر و کودک خطر دارد، توصیه شده است؛ اما امروزه این عمل، به‌صورت عملی لوکس مطرح شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، بین افراد با درآمد بالاتر و تحصیلات بیشتر، شیوع فراوان‌تری دارد. این در حالی‌ست که انتظار می‌رود سطح تحصیلات و افزایش آگاهی، به انتخاب آگاهانه‌تر از عوارض بعدی سزارین منجر شود. گاهی به‌دلیل چشم‌وهم‌چشمی و الگوگیری مادران از یکدیگر، این انتخاب صورت می‌گیرد و این تصور بین زنان به وجود آمده است، کسی که از پس هزینه‌های سزارین برمی‌آید، می‌تواند این نوع زایمان را انتخاب کند.

باید بدانیم که در کشورهای پیشرفته، زایمان طبیعی را موفقیتی برای مادر می‌دانند. زایمان طبیعی به‌دلیل اعتمادداشتن به توانایی خود و کنترل بر بدن، می‌تواند به افزایش اعتمادبه‌نفس مادران منجر شود.