نوع مقاله : کلید
وسایل کمک آموزشی
نویسنده: رعنا شکوهی‌ستا
با آغاز سال تحصیلی، ابزار کمک‌آموزشی یکی از خریدهای رایج برخی دانش‌آموزان و دانشجویان است. در کشور ما، هر ساله مبالغ قابل توجهی صرف خرید وسایل کمک‌آموزشی می‌شود که بعضاً بدون استفاده یا کم‌استفاده باقی می‌ماند. در این نوشتار تلاش می‌شود با ارائه‌ی انتخاب بهتر، بتوانیم راهکار هزینه‌ی کمتر و بهره‌گیری بهتری را برای شما فراهم سازیم.
در انتخاب محصولات کمک‌آموزشی، باید به چند گزینه توجه داشت:
هدف
طی بررسی، باید مشخص شود که فرد با چه هدفی به ابزار کمک‌آموزشی نیاز دارد. علاقمندی، یادگیری، تثبیت مباحث با تمرین و تکرار، تسلط به مباحث تکمیلی و... می‌تواند هر کدام به تنهایی، هدف اصلی باشد که متناسب با نیاز مخاطب تعیین شود.
نیاز مخاطب
این‌که مخاطب در یادگیری مباحث درسی در چه مرحله‌ای قرار دارد و در شرایط فعلی، باید چگونه با جذاب‌ترین روش به او کمک شود، بسیار مهم است. اگر این نیازسنجی به‌خوبی رخ ندهد، چه‌بسا حاصل تهیه‌ی وسایل کمک‌آموزشی، جز هزینه و نهایت انزجار و کلافگی نباشد.
توجه به تنوع محصولات بازار
وسایل کمک‌آموزشی از نظر سبک ارائه، محتوا، گرافیک و جذابیت، بسیار متنوع هستند و در انتخاب محصول، باید با توجه به هدف و نیاز خویش، سعی کنیم بهترین محصول را انتخاب نماییم.
وسایل کمک‌آموزشی به چند دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:
کتاب
کتاب‌های کمک‌آموزشی، رایج‌ترین وسایل از این دست هستند. این کتاب‌ها، بر دو نوع‌اند: دسته‌ی اول کتاب‌هایی هستند که مباحث درسی را با دسته‌بندی بهتر یا ادبیاتی روان‌تر ارائه می‌دهند و دسته‌ی دوم، از جنس کتاب کار هستند و هدف‌شان این است که با تمرین، تکرار، نمونه‌ی سؤال‌های مختلف، بستر یادگیری و تثبیت بیشتر را فراهم کنند.
کتاب‌های کمک‌آموزشی در عین این‌که میتوانند رایج‌ترین وسیله‌ی کمک‌آموزشی باشند، میتوانند «کسل‌کننده‌ترین» انتخاب هم باشند؛ لذا انتخاب کتاب باید با دقت انجام شود.
اگر کتاب کمک‌آموزشی بنا بر صلاح‌دید مُدَرِس (معلم یا استاد) انتخاب شده است و جزو فعالیت‌های کلاسی‌ست، باید آن را تهیه کرد؛ ولی در صورتی که الزامی برای تهیه‌ی آن نیست، حتماً قبل از خرید، بهترین گزینه را بررسی کنید. ابتدا باید با بررسی شرایط مخاطب، نیاز واقعی و روحیات او، از بین انواع ابزار کمک‌آموزشی از جمله کتاب، نرم‌افزار، فیلم، اپلیکیشن، بازی‌های فکری و...، بهترین گزینه را انتخاب کرد؛ زیرا دیگر وسایل کمک‌آموزشی مانند نرم‌افزارها، فیلم‌ها و...، جذابیت بیشتری دارند. سپس اگر انتخاب کتاب کمک‌آموزشی بهترین انتخاب بود، با توجه به انبوه این نوع کتاب‌ها، باید متناسب با سلیقه و نیاز مخاطب، بهترین کتاب را انتخاب کرد. کتاب‌های کار از نظر محتوا، سطح علمی، نوع صفحه‌بندی، نوع سؤالات، فونت صفحات و...، تنوع زیادی دارند که همه‌ی این عوامل، بر ارتباط‌گیری مخاطب با کتاب کمک‌آموزشی مؤثر است.
دیده شده است که در موارد متعددی، کتاب‌های کمک‌آموزشی به سلیقه و صلاح‌دید خانواده تهیه شده است و به‌خاطر عدم تطابق لازم با روحیه و سلیقه‌ی فرد، بلااستفاده یا کم‌استفاده مانده است. برخی کتاب‌های کمک‌آموزشی بر یادگیری مباحث تمرکزی ندارند و هدف اصلی این کتاب‌ها، مرحله‌ی بعد از یادگیری، یعنی تمرین و تکرار جهت تثبیت مطالب است. بدیهی‌ست چنین کتابی، به‌تنهایی برای فردی که هنوز در مرحله‌ی یادگیری دچار مشکل است، نمی‌تواند کارگشا باشد و بیشتر باعث کلافگی و دافعه می‌شود.
نرم‌افزار
نرم‌افزارهای کمک‌آموزشی، جزو ابزارهایی هستند که از کتاب‌ها جذاب‌ترند و در ضمن، می‌تواند فرآیند یادگیری، تثبیت و تکرار را تا حدودی توأمان رشد دهد. این نرم‌افزارها، با تنوع زیاد تولید می‌شوند. برخی نرم‌افزارها مانند سری محصولات «میشا و کوشا»، کاملاً منتخب کتاب‌های درسی هستند. برخی از این محصولات، فضایی جدی‌تر و خشک‌تر دارند و برخی دیگر، فضایی جذاب‌تر و دوست‌داشتنی برای مخاطب ایجاد می‌کنند؛ طوری که مخاطب، میل و رغبت بیشتری به آن پیدا می‌کند. برخی دیگر از انواع نرم‌افزارها، صرفاً کمک‌آموزشی نیستند؛ بلکه محصولاتی هستند که در قالب بازی‌های متنوع، بر رشد توانایی خاصی در فرد تأکید دارند. برای مثال نرم‌افزار «فندق»، «آمیرزا» و...، بر توسعه‌ی دامنه‌ی واژگان و درست‌نویسی املای لغات اثر دارد.
اسباب‌بازی‌های فکری
انواع محصولات بازی‌های فکری در بازار هست که می‌تواند کارکرد کمک‌آموزشی داشته باشد؛ برای مثال انواع بازی‌های با محوریت تاس، مانند بازی منچ، مارپله و...، در اوایل دوره‌ی ابتدایی، می‌تواند بر افزایش توان محاسبه‌ی اعداد یک‌رقمی تأثیر داشته باشد. بازی ایروپولی (روپولی)، بر محاسبه‌ی اعداد چندرقمی و کاربرد این مباحث در زندگی روزمره تأثیر دارد.
برخی از اسباب‌بازی‌ها، اثر مستقیمی بر ارتقای یادگیری مبحث خاص از درسی ندارد؛ ولی با توجه به توسعه‌ی تفکر منطقی فرد، تمرکز و...، می‌تواند اثرگذاری مطلوبی بر افزایش توان یادگیری او در ابعاد مختلف داشته باشد.
فیلم
فیلم‌های کمک‌آموزشی، جزو ابزار بسیار کاربردی و جذابی هستند که متأسفانه در جامعه‌ی ما مهجور واقع شده‌اند. از جذاب‌ترین و ماندگارترین روش‌های آموزش برخی مباحث کتاب‌های درسی به‌ویژه علوم، اجتماعی و...، فیلم‌های مستند هستند. پیشنهاد می‌شود که خانواده‌ها تلاش کنند، با جست‌وجو در فضای مجازی، از این ابزار جذاب کمک‌آموزشی استفاده‌ی بهینه داشته باشند.
کتاب‌های غیردرسی
کتاب‌های جذاب غیردرسی، در برخی مواقع یادگیری شیرین‌تر و ماندگارتری را برای مخاطب فراهم می‌کنند. شناسایی این کتاب‌ها، متناسب با نیاز و روحیه‌ی مخاطب، می‌تواند نقش مهمی در یادگیری جذاب داشته باشد.
پروژه (فعالیت‌های هدفمند)
مربی یا خانواده، میتوانند با طراحی فعالیت‌های کاربردی و جذاب، فضای یادگیری کاربردی و شیرینی را برای مخاطب فراهم کنند.
)