اجتماعی 

غربی‌ها در مساله حجاب با ما درگیر شدند

به ویژگی‌های جنسیتی زنان، خیانت نکنید!

حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حسین سوزنچی

ما در عصر رسانه‌های تصویری زندگی می‌کنیم. نمادهای تصویری، جایگاه مهمی پیدا کرده‌اند و فهم انسان‌ها با دیدن حاصل می‌شود. قبل از این‌که انقلاب کنیم، غربی‌ها در مساله حجاب با ما درگیر شدند. در دولت عثمانی، آتاتورک بی‌حجابی را رواج داد و در ایران هم رضاخان این کار را کرد. چرا بی‌حجابی؟ چون نماد است. این موضوع، ربطی به انقلاب ما ندارد؛ قبل از انقلاب این دعوا شروع شد.

از آن‌طرف هم جریان فمینیسم، به ویژگی‌های جنسیتی زنان در جهان، خیانت کرد. زنان سنتی در پستوها بودند و در متن جامعه نبودند؛ چه جامعه ما و چه جوامع غربی! نهضت فمینیسم در غرب رخ داد. غربی‌ها گفتند زنان را به میدان بیاوریم، چون می‌خواهند کنش‌گر اجتماعی باشند. مدلی که نهضت فمینیسم تعقیب کرد، مردانه بود. سیمون دوبوار، عنوان کتابش را «جنس دوم» گذاشت. با تمام تلاش‌های جهانی فمینیست‌ها هنوز هم، زن جنس دوم است. زن با از بین بردن ویژگی‌های جنسیتی خودش می‌خواهد وارد میدان شود، مثل یک مرد. اما اسلام و انقلاب اسلامی، زن را به‌مثابه یک زن در اجتماع می‌پذیرد و تکریم می‌کند.  

نظام سرمایه‌داری، زن را به‌مثابه یک کالا می‌خواهد. می‌خواهد از سرمایه جنسی زن استفاده کند. اسلام می‌گوید نه! امر جنسی، غیر از امر جنسیتی زن است. زن به‌عنوان زن باید وارد جامعه شود، اما نه با جذابیت‌های جنسی! نباید سرمایه جنسی زنان در جامعه، خرج دیگران شود. فرهنگ برهنگی می‌خواهد زن را به‌عنوان کالای جنسی وارد جامعه کند. اسلام می‌گوید نه. زن وارد جامعه می‌شود، اما کالای جنسی نیست. روایتی داریم از حضرت زهراسلام‌الله‌علیها که متاسفانه درک درستی از آن نداریم. ایشان می‌فرماید: «بهترین چیز برای زن این است که مردی او را نبیند و او هم مردی را نبیند.» منظورشان این نیست که زن وارد جامعه نشود. دینی که این را گفته، کنارش قانون حجاب را واجب کرده. اصلا چرا حجاب؟ چون زن قرار است مردها را ببیند و مردها هم او را ببینند، اما با حفظ حریم. قانونی که حضرت زهراسلام‌الله‌علیها فرمود، اصل کلی است؛ اصل بر عدم اختلاط است تا جایی‌که ضرورت ندارد، زن و مرد همدیگر را نبینند. اگر ضرورت ندارد، زن و مرد در یک اتاق ننشینند. اما اگر جایی ضرورت دارد، خانم‌ها وارد جامعه شوند و حجاب داشته باشند. قرار است زن با کرامت وارد جامعه شود که اذیت نشود. قرار نیست زن به‌عنوان کالای جنسی بیاید. زن، جنس دوم نیست. به تعبیر شهید مطهری: «زن و مرد هر دو وارد جامع می‌شوند، اما هریک در مدار خود.» نه این‌که زن بیاید در مدار مرد حرکت کند. این، نقد ایجابی فمینیسم است. متاسفانه ما همیشه نقد سلبی می‌کنیم.

نظام سرمایه‌داری می‌خواهد از سرمایه جنسی زن استفاده کند. حجاب، مسیرش را می‌بندد. می‌گوید اختیار سرمایه جنسی زن با خودش است، نه با تو! حق ندارید مفت استفاده کنید! شما می‌خواهید کالای‌تان به‌فروش برسد، چرا این زن باید سرمایه جنسی خود را خرج کند تا کالای صاحب شرکت فروش برود؟

انقلاب جنسی و نزاع با مساله حجاب

مردم انقلاب جنسی را درک می‌کنند و از این زاویه به مساله حجاب نگاه می‌کنند. انقلاب جنسی در جهان، فرهنگ برهنگی را ایجاد کرد و فرهنگ برهنگی، مقدمه انقلاب جنسی است. وقتی فرهنگ برهنگی شکل گرفت، روابط زن و مرد در جهان رو به انحطاط رفت و بعد، همجنس‌گرایی مطرح شد. این مسیر در غرب طی شده و می‌خواهند در ایران هم پیاده کنند. حجاب، سدی است که نمی‌گذارد انقلاب جنسی ثمر بگیرد. حجاب، برای ما موضوعیت و اولویت دارد. اگر حکومتی می‌خواهد اسلامی باشد، باید این مساله را جدی بگیرد.

حجاب اجباری یا حجاب قانونی؟

سال 1394 اولین باری که یکی از برادران روحانی تعبیر حجاب اجباری را به کار برد، به او اعتراض کردم. مقاله «حجاب اجباری یا قانونی» را نوشتم و از حجاب قانونی دفاع کردم. هنوز هم می‌گویم این ایده، مشکل ما را حل می‌کند. باید بفهمیم قانون با اجبار فرق دارد. چرا تا می‌گویند قانون، ذهن ما سراغ اجبار می‌رود؟ من طرفدار قانون حجاب هستم. حکومت در مساله حجاب، وظیفه دارد، اما مدل اجرای هر قانونی، اجبار نیست. در ادبیات حقوقی دو دسته حقوق داریم: حقوق مدنی، حقوق کیفری. قانون، فقط قانون کیفری نیست. قانون مدنی هم داریم. فضای اجرایی قوانین مدنی، اجبار نیست. اگر از اول حجاب را به‌مثابه قانون مدنی می‌دیدیم و اجرا می‌کردیم، موفق می‌شدیم. امروز هم در ناخودآگاه بیشتر افراد، حجاب یک قانون مدنی است. حجاب، برای کرامت زن است. اگر حجاب را طوری اجرا کنیم که زن تحقیر شود، خلاف مقصود، عمل کرده‌ایم. می‌خواستیم حجاب باشد تا ارزش زن بالا برود و زن بداند کنش‌گر مهمی در عرصه تاریخ و جامعه است. اما اگر طوری عمل کردیم که نتیجه‌اش شد تحقیر و توهین، زن را بالا بردیم یا پایین آوردیم؟ خب اشتباه می‌کنیم! همه قوانین که کیفری نیستند!

اقتصاد، عرصه قوانین غیرکیفری

یک عرصه واضح برای قوانین غیرکیفری، اقتصاد است. حجاب به عرصه فرهنگ مربوط می‌شود. از عرصه اقتصاد شروع می‌کنم که ساده‌تر است. آیا اقتصاد را باید با قوانین کیفری اجرا کرد؟ در قوانین کیفری، مجری اصلی، نیروی انتظامی ذیل قوه قضاییه است. برای جرائمی مثل دزدی یا قتل، باید مجازات جدی اعمال شود. همه جای جهان هم قبول دارند. اما در حوزه اقتصاد، نیازمند قوانین اقتصادی هستیم. مجری قوانین اقتصادی کیست؟ قوه قضاییه؟ نیروی انتظامی؟ البته گاهی درباره مفاسد اقتصادی، قوه قضاییه هم باید ورود پیدا کند اما محور کار، قوه قضاییه نیست. محور اقتصاد، وزارت اقتصاد و وزارت صمت است. آیا وزارت اقتصاد و صمت با سلسله قوانین جلو می‌رود یا دل‌بخواهی است؟ باید لایحه بنویسند و به مجلس ببرند و تصویب بگیرند. اگر تورم مدیریت نشد، قوه قضاییه و نیروی انتظامی عده‌ای را دستگیر می‌کند؟ متاسفانه نگاه کیفری به تمام قوانین در کشور ما آسیب بزرگی است. بعضی افراد تا قیمت دلار بالا می‌رود، می‌گویند این افراد را بگیرید! نمی‌گویم اخلال‌گر اقتصادی نداریم، اما فضای مدیریت دلار، بگیر و ببند نیست. مدیریت و برنامه‌ریزی اقتصادی می‌طلبد.

فقه چه می‌گوید؟

به لحاظ فقهی، احتکار مجازات دارد، اما قیمت‌گذاری توسط حکومت ممنوع است. از شیخ طوسی تا امام خمینی، اجماع فقهای شیعه بر این است که قیمت‌گذاری توسط حکومت، حرام است. البته فقهای شیعه اختلاف دارند که در حوزه احتکار می‌شود قیمت‌گذاری کرد یا نه؟ قبول دارند که باید محتکر را به فروش کالا مجبور کرد، اما اگر محتکر را مجبور کردند کالایش را بفروشد، آیا می‌شود برای کالایش قیمت‌گذاری کرد؟ اینجا محل اختلاف فقهاست. ما درکشور چه می‌کنیم؟ قیمت‌گذاری را وظیفه حکومت می‌دانیم. حکومت، مدام در قیمت‌گذاری دخالت می‌کند. در مصاحبه‌ای با عنوان «فقدان علم عدالت» این مطلب را نقد کردم. خلاف رویه است و ضرر دارد. آیا حرف من، حرف نئولیبرال‌هاست؟ نه. نمی‌گویم دولت نباید در قیمت‌گذاری دخالت کند. حضرت امیرعلیه‌السلام در نامه53 نهج البلاغه، درباره تجار و صاحبان صنایع به مالک اشتر که فرماندار مصر است، توصیه می‌کند. می‌فرماید «حواست باشد در میان بازاری‌ها، زیاد پیدا می‌شود کسانی‌که تنگ‌نظرند، برای پول حرص می‎زنند، احتکار می‌کنند و در معامله‌، قیمت بدی را مستقر می‌کنند. برای احتکار، جلو او را بگیر. خرید و فروش باید براساس عدل باشد، اما اگر مانع احتکار شدی و محتکر گوش نکرد، او را مجازات کن. البته در مجازات زیاده‌روی نکن. پیامبرصل‌الله علیه و آله این کار را انجام می‌داد.»

در اینجا نباید با مدل قوانین کیفری وارد شویم. به تعبیر امروزی، وزارت اقتصاد به گونه‌ای مدیریت کند که مردم در روال درست قیمت‌گذاری قرار بگیرند. محتکر را می‌توان مجازات کرد، اما نمی‌توان مستقیم قیمت‌گذاری کرد. ما به‌غلط فکر می‌کنیم؛ قانون یعنی مجازات. خلاف فقه شیعه رفتار کردیم و به مشکل برخوردیم.

حجاب، یک قانون مدنی است

مساله حجاب، در حوزه قوانین مدنی است. قوانین مدنی یعنی حکومت در قبال آن مسئولیت دارد. نمی‌توانید بگویید حکومت در حوزه اقتصاد مسئولیت ندارد! حکومت باید عدالت را محقق کند. اما مدل مداخله، غیرمستقیم است. وزارت دادگستری و قوه قضاییه در آخرین مرحله قرار می‌گیرند.

این آیه می‌گوید قانون مدنی با قانون کیفری تفاوت دارد. آیه دوم سوره نور: «الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ. وَلَا تَأْخُذْکُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ. وَلْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ.» یعنی درباره فرد زناکار، اگر کسی اینقدر وقیح است که چهار شاهد عادل توانستند شهادت دهند به عمل زشت، او را در ملأعام صد ضربه شلاق بزنید و دل‌تان به رحم نیاید. این می‌شود قانون کیفری!

در مساله حجاب؛ آیه 59 سوره احزاب اول به همسران پیامبر، بعد دختران و بعد زنان مومنین اشاره می‌کند. البته یک شبهه اشتباه هم مطرح می‌کنند که «نِساءُالمؤمنین» یعنی فقط زن‌های خیلی خوب. نخیر. کلمه مومن در قرآن بارها درباره‌ تمام مسلمانان به کار رفته، نه فقط مسلمانان خیلی مقید. «نساءالمؤمنین» یعنی زنان مسلمانان.  خداوند می‌فرماید: «به اینها بگو برای حفظ کرامت خودشان و این‌که کمتر اذیت شوند، حجاب داشته باشند.»

مجازات کیفری برای سه گروه خاص

خداوند خطاب به پیامبر فرمود «اول به دختران و همسرانت بگو.» از دختر پیامبر با کرامت‌تر سراغ دارید؟ «اول از اینها شروع کن. بعد به زنان مسلمانان بگو که حجاب را رعایت کنید. این برای شما بهتر است. کریمانه صحبت کن. برای شما زنان بهتر است که به کرامت، عفت و حیا شناخته شوید که کمتر اذیت شوید.» بعد در آیه‌ 60 سوره احزاب چه می‌گوید؟ آیا می‌گوید اگر کسی حجاب را رعایت نکرد، بزن؟ خیر.

در این آیه سه گروه را  مطرح می‌کند:

 ۱- منافقین. منافقین چه ربطی به کسانی دارد ‌که حجاب را رعایت نکردند؟ کسی‌که حجاب را رعایت نکرده، حتما منافق است؟ نه، منافقین در صدر اسلام معلوم بود چه کسانی‌اند.

2- دسته‌ دوم اَلَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَض. در تفسیر «مجمع‌البیان» آمده: منظور مردانی هستند که خانم‌ها را اذیت می‌کنند که آیه نازل شد حجاب کنید تا مورد اذیت واقع نشوید.

3- مُرْجِفون. مُرْجِفون یعنی کسانی‌که اراجیف می‌بافند‌. به تعبیر امروزی سلبریتی‌ها، آنها ‌که چرت و پرت می‌گویند. البته نه همه‌ سلبریتی‌ها. کسانی‌که با اراجیف‌، اغتشاش ایجاد می‌کنند و فضا را مبهم می‌کنند.

خداوند بعد از این‌که لزوم حجاب را در آیه قبل بیان می‌کند، در این آیه می‌فرماید برو سراغ سه دسته؛ اول تهدید کن‌. پیامبرصل‌الله علیه و آله را علیه آنها می‌شورانیم. پس جرات نمی‌کنند دور و بر او بمانند، تبعید می‌شوند و از شهر بیرون می‌روند. بعد می‌فرماید: «هرجا پیدای‌شان کردید، بکشید.» چه کسانی را؟ کسانی‌که آشوب می‌کنند، با سازماندهی پشت پرده، اغتشاش می‌کنند.

می‌گوید مواظب منافقین باش، مراقب اراجیف‌گوها باش. مواظب مردانی باش که مزاحمت ایجاد می‌کنند. ما به خانم‌ها گفتیم حجاب داشته باشند، تو برو آقایانی که از این کارها دست برنمی‌دارند، تنبیه کن. قوانین کیفری برای‌شان بگذار. هیچ اشکالی هم ندارد. عرف بین‌الملل هم با شما همراهی می‌کند، چون مزاحمت برای خانم‌ها در عرف بین‌الملل قانون دارد. در فرانسه و خیلی کشورهای دیگر. اینجا اگر قانون کیفری گذاشتید، اشکال دارد؟ کسی هست با شما مخالفت کند؟ نه.

پس مساله حجاب، جنسیتی نیست که فقط مربوط به زنان باشد. به مرد و زن، هم‌زمان مربوط است. فقط یک سوال باقی می‌ماند این‌که با بی‌حجاب‌ها چه‌طور رفتار کنیم؟

فرهنگ‌سازی برای قوانین مدنی

قانون مدنی را در فضای اجتماعی، فرهنگ‌سازی می‌کنند. عده‌ای فکر می‌کنند کار فرهنگی، حتما ۱۰سال زمان می‌برد، نخیر! صنعت پروپاگاندا در غرب به ما نشان داد کار فرهنگی دو ماهه هم به ثمر می‌رشد. در کوتاه‌مدت هم می‌شود کارهایی انجام داد. با پروپاگاندا، کاری می‌کنند کسی‌که اصلا محبوبیت ندارد، در انتخابات نفر اول می‌شود. کاری می‌کنند مدلی که حال آدم از آن به‌هم می‌خورد، در یک ماه تبدیل به لباسی می‌شود که همه می‌خرند. این هم کار فرهنگی است! نمی‌گویم از صنعت پروگاندا استفاده کنیم؛ ولی بدانیم کار فرهنگی، صرفا درازمدت نیست! کار فرهنگی تخصص می‌خواهد، همان‌طور که اقتصاد باید به متخصص سپرده شود. شما مشکل اقتصاد را به قوه‌قضائیه بسپار، ببین می‌تواند حل کند؟ نمی‌تواند. فرهنگ هم همین‌طور است، نمی‌تواند! مساله حجاب را باید به متخصص فرهنگی سپرد. امروز متخصص فرهنگی چه کسی است؟ کسی‌که برنامه و زمان‌بندی می‌دهد و کار را فاز به فاز جلو می‌برد.

مهم‌ترین کار فرهنگی در حوزه حجاب

مهم‌ترین روش استقرار حقوق مدنی در جامعه، فعال کردن ابزار امر به معروف و نهی از منکر اجتماعی است. شرط اول امر به معروف و نهی از منکر، حفظ کرامت مخاطب است. شهید مطهری آیه‌ امر به معروف و نهی از منکر را در کتاب «ده گفتار» توضیح می‌دهد. می‌گوید اولین شرط امر به معروف و نهی از منکر، برقراری رابطه‌ ولایی است؛ ولایت یعنی دوستی. اصل ولایت یعنی حس سرپرستی که با دوستی توام است. مردان و زنان مومن اولیای هم هستند، باهم رابطه‌ ولایی و دوستی دارند، محبت دارند، از روی دلسوزی سراغ هم می‌روند. امر به معروف و نهی از منکر همراه با دلسوزی چه شکلی است؟ وقتی می‌خواهی تذکر حجاب بدهی، فکر کن خواهر خودت است. همین مساله‌ حجاب را بخواهی به دخترخاله‌ خودت بگویی، با چه لحنی می‌گویی؟ دلت می‌خواهد او باحجاب شود. شرط اول، حفظ کرامت مخاطب است. با احترام و مدارا باید این کار را انجام دهید. بگویید تو چقدر خوبی، تو که کریمی، بزرگی، تو که اینقدر انسانی، حیف نیست سرمایه‌ جنسی‌ات در اختیار دیگران قرار بگیرد؟ حیف نیست افراد ناباب نگاهت کنند؟

آیا نشان دادن خود، لزوما بد است؟ نه. در زیارت امین‌الله می‌خوانیم؛ خدایا دلم می‌خواهد در زمین و آسمان من را دوست داشته باشند. اما چه کسی من را دوست داشته باشد؟ آدم‌خوب‌ها یا آدم‌بد‌ها؟ شهوت‌ران‌ها تو را دوست داشته باشند یا هنرمندها؟ خانم یا آقا فرقی نمی‌کند. اثر هنری که در معرض قرار می‌گیرد، خودش را نشان می‌دهد و محبوب می‌شود. چه کسی از اثر هنری خوشش می‌آید؟ آدمی که اهل هنر و زیبایی است. اما چه کسی از اندام جنسی خوشش می‌آید؟ کسی که حیا دارد، نگاه نمی‌کند. بی‌حیا، خوشش می‌آید. تو به این خوبی و عفیفی حیف نیست محبوب بی‌حیاها شوی؟ خیلی از بی‌حجاب‌ها، عفیف‌اند. عفت در ایران خیلی پایه‌دار است. همین الان که اوضاع به‌هم ریخته و فکر می‌کنند آزاد شدند، چند درصد کامل روسری‌شان را برمی‌دارند؟ کم است، چون مردم، معنای هویتی حجاب را فهمیده‌اند. می‌دانند یک تکه پارچه هم روی سر باشد، نماد هویتی است و اجازه رفتار و نگاه زشت به دیگران نمی‌دهد.  

وظیفه ستاد امر به معروف و نهی از منکر

رهبر معظم انقلاب سال 1372درباره امر به معروف و نهی از منکر نکته‌های مهمی را مطرح کردند که اگر همان سال توجه می‌کردیم، مشکل حل می‌شد. حضرت‌آقا خطاب به ستاد امر به معروف و نهی از منکر که ریاستش بر عهده آقای جنتی بود، فرمود: «شما نباید ستاد امر به معروف و نهی از منکر باشید. باید ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر باشید. «ستاد امر به معروف»، یعنی در مملکت جایی هست که کار ستادی می‌کنند برای امر به معروف! مگر می‌شود چنین کاری کنید؟ امر به معروف، مربوط به همه‌ مردم است. مگر می‌شود ده نفر بنشینند و سازماندهیِ ستادیِ امر به معروف در سطح کشور را کنند؟ امکان ندارد. شما باید کار دیگری را به‌عهده بگیرید. نخواهید مباشرتا، امر به معروف و نهی از منکر کنید. باید امر به معروف را در جامعه، احیا کنید. این، چیزی است که من می‌خواهم. بارها گفته‌ام و متاسفانه، این حرف به گوش افراد نمی‌رود.» مباشرتا یعنی ورود مستقیم؛ یعنی ستاد امر به معروف نباید مستقیم ورود کند. یعنی قانون مدنی نیاز است.

حجاب، قانون کیفری نیست، قانون مدنی است. مردم حجاب را رعایت می‌کنند، اگر ما درست رفتار کنیم. احیای امر به معروف کن و به افراد یاد بده نهی از منکر کنند. می‌گویند الان دیگر نمی‌شود نهی از منکر کرد. افراد سازماندهی‌شده را نمی‌شود کاری کرد، آدم را می‌زنند، ولی بیشتر مردم این‌طور نیستند. با ادبیات نرم و مهربانانه بگویید. مقام معظم رهبری توصیه کردند در نهی از منکر تذکر لسانی بده و رد شو. اگر نپوشید، کاری نداشته باش‌. عبارت «dress code» را در اینترنت جست‌وجو کنید. این عبارت، همان قانون پوشش در کشورهای مختلف در فضای حقوق مدنی است. قوانین آمریکا هم در این حوزه، مفصل است. تمام دنیا برای پوشش، قانون دارند. اگر قانون مدنی را برای پوشش مرد و زن وضع و درک کنیم، مردم هم علیه ما موضع نمی‌گیرند.