اجتماعی 

درباره بانوان و برتری‌های روان‌شناختی

این مقاله را فقط آقایان بخوانند!

حسین رحیمی 

پژوهش‌گر روان‌شناسی

علم روان‌شناسی، با توجه به موضوع محوری بررسی رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان،‌ همواره تلاش خود را صرف کشف حقایق درونی وجود انسان اعم از مرد یا زن کرده است. کشف این درونیات، کمک ویژه‌ای است‌ برای خودشناسی و به‌زیستی انسان امروز. ازجمله همین کشفیات، پرداختن به ویژگی‌ها و برتری‌های جنسیتی است.

هرسال پژوهش‌های زیادی با موضوع ویژگی‌های جنسیتی در دایره علم روان‌شناسی در دنیا انجام می‌شود که برخی از آنها اختصاص به بانوان دارد. این تحقیق‌ها نشان می‌دهد بانوان در برخی زمینه‌ها، برتری‌های روان‌شناختی ویژه‌ای نسبت به آقایان دارند که ظرفیت ویژه‌ای برای ایشان و جامعه به حساب می‌آید. در این یادداشت به چندنمونه از مهم‌ترین برتری‌ها اشاره کنیم.

عاطفه‌مندی

مهم‌ترین تفاوت روان‌شناختی میان جنس زن و مرد، بالابودن ضریب عواطف و احساسات در زنان است. ویژگی ملموسی که برتری جنس زن به حساب می‌آید. این برتری را در وظایفی که برعهده زن قرار دارد می‌توان جست‌وجو کرد، چون اگر زن از عواطف بالاتری نسبت به مرد برخوردار نبود، در امر بقای نسل و وظیفه مهم تربیت انسان نمی‌توانست سختی‌ها را به جان بخرد و محبت را به کام فرزند خود بریزد که موجودی ضعیف و شکننده است.[1] رسالت پرورش و تربیت نسل انسان، ایجاب می‌کند زنان روحیات و عواطف بسیار لطیف و ظریف داشته باشند تا بتوانند کودکان را در دامان پر مهر و محبت پرورش دهند. از این جهت است که همواره زن در جوامع بشری،‌ سرچشمه صلح، صفا، عشـق و دوستی شناخته می‌شود[2] که این، برتری ویژگی عاطفه‌مند بودن را نشان می‌دهد.

صبر و تحمل

تجربه زیسته ما و روایات تاریخی گواهی می‌دهد تحمل زنان در مشکلات و سختی‌های طاقت فرسای زندگی بیشتر از مردان است. حتی در موارد زیادی زنان در مشکلات، نقش تکیه‌گاه را برای مردان ایفا می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که اگر زنان نبودند، مردان نمی‌توانستند آن ناملایمات را تحمل کنند. امام باقرعلیه‌السلام می‌فرمایند: «خداوند برای یک زن، توانای صبر ده مرد را قرار داده و چون باردار شود، صبر ده مرد دیگر بر او افزوده می‌شود.»[3]

بالا بودن میزان صبر و تحمل در زنان، یکی از برتری‌های روان‌شناختی ایشان است که مکمل نقش‌های ویژه‌ای مانند مادری،‌ همسری، خواهری و دختری است.

حساسیت‌های اخلاقی

زن‌ها در حوزه‌های مدیریتی،‌ بهتر می‌توانند نکته‌ها،‌ حرکت‌های اخلاقی و غیراخلاقی را در یک واقعه غیرمترقبه تفکیک کنند[4]. پژوهش‌ها نشان می‌دهد زنان درباره مسایل اخلاقی،‌ احساس قوی‌تری نسبت به مردان دارند. این تحقیق‌ها درباره تقلب دانش‌آموزان در امتحان‌ها، انجام تحقیقات غیرواقعی، کپی کردن تکالیف دیگران و همچنین در رعایت اصول اخلاقی در امور تجاری کارمندان،‌ دانش‌آموزان دختر و زنان کارمند را مقیدتر از مردان می‌دانند.[5]

برتری‌های هوش

علم روان‌شناسی،‌ برای هوش انسان طبقه‌بندی‌هایی قائل است که در برخی از این اقسام، خانم‌ها ضریب هوشمندی بالاتری نسبت به آقایان دارند. برای نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم:

• هوش اجتماعی

هوش اجتماعی، شناختی اجمالی از سایرین را در اختیار انسان می‌گذارد که در شروع روابط اجتماعی بسیار کمک‌کننده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد زنان هوش اجتماعی بالاتری نسبت به مردان دارند.[6]

• هوش اقتصادی

یکی از اقسام هوش که در روان‌شناسی مورد بحث قرارگرفته، هوش مالی یا هوش اقتصای است. دانش و توان انسان در کسب درآمد، حل مسایل و مدیریت بحران‌های اقتصای اطلاق می‌شود. در اصطلاح عامیانه به این نوع هوش، «شَم اقتصادی» می‌گویند. براساس برخی مطالعات روان‌شناسی،‌ این نوع از هوش که در رفتارهایی مثل دقت در محاسبات اقتصادی ظهور و بروز دارد، در بانوان با ضریب نمره بالاتری مشاهده شده است.[7] بنابراین می‌توان گفت بانوان، از شمّ اقتصادی یا هوش مالی بیشتری نسبت به آقایان برخوردارند.

• هوش هیجانی:

هوش هیجانی، مجموعه‌‌ای از توانایی‌هایی است که در برگیرنده ادراک، بیان فهم، تسهیل و تنظیم هیجان‌هاست.[8] هوش هیجانی، استعدادی است که تاثیر عمیقی بر سایر ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری انسان می‌گذارد.[9] این هوش را می‌توان در مهارت‌های خودآگاهی هیجانی، خودمدیریتی، آگاهی اجتماعی، مدیریت روابط جست‌وجو کرد.[10] تحقیقات روان‌شناسی نشان می‌دهد بانوان به‌طور عمومی در زمینه هوش هیجانی نمره بیشتری از آقایان دریافت می‌کنند. [11]

جهان‌ شمول نگری

تفاوت دیگری که به لحاظ جنسیتی نوعی برتری برای بانوان به حساب می‌آید، این است که زنان برای جهان‌شمول‌نگری اهمیت بیشتری قائل‌اند. یعنی زنان اهمیت بیشتری به برابری، تحمل و رفاه همگانی می‌دهند. همچنان که «باکان» می‌گوید:‌ زنان نوعی جهت‌گیری ارتباطی دارند که همکاری و مراقبت از دیگران را برای‌شان در اولویت قرار می‌دهد.[12] زنان به‌دلی نقش‌های جنسیتی بر عهده دارند؛ برای برابری، تفاهم و توجه به زندگی مرفه اهمیت بیشتری نسبت به مردان قائل‌اند. با این خصوصیت رفتاری به جای این‌که صرفا به رفاه و آسایش فردی خود بپردازند، به رفاه و آرامش افراد خانواده و جامعه نیز توجه دارند. [13]

همدلی اجتماعی

از دیگر برتری‌های بانوان، همدلی اجتماعی است. خصوصیتی که به بانوان امکان برقراری ارتباطات اجتماعی عمیق‌ می‌دهد. همدلی اجتماعی، به معنای درک احساس عاطفی شخص دیگر است. زنان در فرآیند همدلی خود را به لحاظ عاطفی، جای فرد مقابل قرار می‌دهند و از پس این هم‌ذات‌پنداری رفتار و مواجهه مناسب با آن فرد را انتخاب می‌کنند. این خصوصیت ویژه،‌ بخشی از یک کلیشه عمومی است که نشان‌دهنده بالابودن بیان‌پذیری عاطفی در زنان است.[14]

رشد یافتگی

در تعریف این مولفه باید از میزان توجه به تغییرهای مطلوبی سخن گفت که بر اثر تجربه‌های مختلف، در طول زمان در فرد ایجاد می‌شود. رشد‌یافتگی، یعنی استقبال از تجربه‌های جدیدی که استعدادها و توانایی‌های بالقوه فرد را بالفعل خواهد کرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بانوان در این‌ مورد هم برتری ویژه‌ای نسبت به آقایان دارند.[15] ویژگی رشد‌یافتگی یا همان احساس رشد دایمی، ارتباط مستقیمی با آرامش یا به عبارت دیگر بهزیستی روان‌شناختی دارد. چون این ویژگی، ریشه در سه نیاز بنیادین روان‌شناختی دارد که عبارتند از: صلاحیت، استقلال عمل و ارتباط.[16] رشد یافتگی در بانوان نشان‌دهنده بالابودن سطح صلاحیت،‌ استقلال عمل و ارتباط است که این سه، آرامش را به ارمغان خواهند آورد.

[1] قدرت زن مؤثرترین شگردهای واقعیت،‌ دیکسون،‌ 227

[2] بررسی تمایزهای فقهی زن و مرد،‌ جهانگیری، 348

[3] روضة الواعظین , جلد2 , صفحه422             

[4] خزانچی (1374). رفتار غیراخلاقی در سیستم های اطلاعاتی: عامل جنسیت. مجله اخلاق تجارت 14: 741-749.

[5] جونز TM، Gautschi FH (1988). آیا اخلاق تجارت،‌ تغییر خواهد کرد؟ نظرسنجی از مدیران آینده،‌ مجله اخلاق تجارت 7: 231-248.

[6] بررسی تمایزهای فقهی زن و مرد،‌ جهانگیری، 351

[7] همان

[8] جویس مایر، دیوید کاروسو، پیتر سالووی، هوش هیجانی با استانداردهای سنتی هوش مطابقت دارد.

[9] دنیل گلمن. هوش هیجانی. نیویورک: Bantam Book; 1995.

[10] بردبری تراویس - گریوز، جین ای آی. تست هوش هیجانی ترنس. گنجی م. تهران: ساوالان; 2002.

[11] کنستانتینوس کافتسیوس، توانایی های دلبستگی و هوش هیجانی در طول زندگی

[12] دیوید باکان،‌ دوگانگی وجود انسان: مقاله ای در مورد روانشناسی و دین

[13] میلتون روکیچ،‌ کتاب ماهیت ارزش‌های انسانی

[14] جانت شیبلى هاید، روان شناسى زنان، ص 138.

[15] مریم کخدایی،‌ پرویز آزادفلاح،‌ حجت الله فراهانی، تحلیل کیفی بهزیستی روانشناختی زنان با توجه به ساختار فرهنگ ایرانی

[16] زینب بهرامی،‌ بهزیستی ذهنی در نتیجه رشد شخصی تفسیر اهداف به دست آمده.