اجتماعی 

بررسی شاخص‌های سلامت روان در زنان

نشانه‌ بیماری روحی در زنان چیست؟

فرهاد ریاضی

 پژوهش‌گر

شناخت شاخص‌های سلامتی روان، همواره نقش مهمی در ترسیم ارتباطی درست و موثر با افراد دارد. بیشتر وقت‌ها نبود داده‌های کافی برای این شناخت، تابوهای عرفی، مذهبی و هنجاری و عدم آموزش صحیح، سبب می‌شود انسان‌ها ضمن ارتباط و تعامل، آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر هم وارد کنند. بررسی این موضوع درباره زنان، اهمیت بیشتری دارد. به‌طور کلی، شاخص‌های سلامت روان؛ نشانه‌، علایم یا عواملی هستند که می‌توانند به ارزیابی سلامت روانی فرد کمک کنند. چند شاخص کلیدی سلامت روان وجود دارد که هنگام بررسی سلامت روان زنان باید در نظر گرفت.

افسردگی

 افسردگی یک بیماری شایع سلامت روان است که بر زنان بیشتر از مردان، ‌اثر می‌گذارد. نشانه‌های افسردگی در زنان ممکن است غم و اندوه مداوم، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های قبلی، تغییر در اشتها یا وزن، اختلال خواب، خستگی، احساس بی‌ارزشی و عدم تمرکز باشد. براساس آخرین آمار جهانی ابتلا به بیماری افسردگی در هر 100هزار نفر از جمعیت مردان بیش از 3هزار و 500 مورد و در جمعیت زنان، نزدیک 5 هزار مورد است. این آمار در ایران، معنادارتر است، به‌طوری که در جمعیت مردان ایرانی به ازای هر 100هزار نفر، 3هزار و 947 نفر و در زنان به ازای هر 100هزار نفر، 5 هزار و 037 نفر بوده است[1]. در  26سال گذشته، آمار این بیماری در کشور ما دو برابر شده که در مقایسه استانی، تهران با بیشترین تعداد ابتلا در صدر استان‌های کشور قرار می‌گیرد.

اضطراب

یکی دیگر از شاخص‌های سلامت روان،‌ اضطراب است که اثر زیادی بر رفتار انسان دارد و تحقیقات روان‌شناسی در این حوزه، میزان آشفتگی روانی و اضطراب در زنان را دو برابر مردان می‌دانند.[2] این شاخصه ممکن است در زنان، به گونه‌های اختلال اضطراب فراگیر، اختلال هراس و اختلال اضطراب اجتماعی،‌ ظاهر شود. نشانه‌ها ممکن است شامل نگرانی بیش از حد، بی‌قراری، تنش عضلانی، تحریک‌پذیری و علایم فیزیکی مانند تپش قلب یا مشکلات گوارشی باشد.

افسردگی پس از زایمان

همان‌طور که از نامش پیداست، این شکل از افسردگی، پس از زایمان رخ می‌دهد و برخی زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.[3] علایم این بیماری روحی به شکل غم و اندوه شدید، احساس گناه، خستگی، مشکل در برقراری ارتباط با نوزاد و تغییر در اشتها یا الگوهای خواب بروز پیدا می‌کند. افسردگی پس از زایمان، عموما به‌دلیل برداشتن یک بار رخ می‌دهد که معادل معنای زیستن است. حالا مادر باید با فرزندی که به دنیا آمده، تعامل برقرار کند و این خلأ ذهنی در نسبت با شرایط بارداری، موجب افسردگی می‌شود.

سندرم پیش از قاعدگی (PMS)[4] و اختلال نارسایی پیش از قاعدگی(PMDD)

 برخی از زنان در روزهای منتهی به چرخه قاعدگی، دچار اختلال خلقی، تحریک‌پذیری و علایم فیزیکی می‌شوند.  PMDD شکل شدیدتر PMS است و با علائم خلقی شدید بروز پیدا می‌کند که می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر زندگی روزمره اثر بگذارد.

یکی از شایع‌ترین مشکلات زنان است و مجموعه‌ای ازعلایم جسمی، روانی، رفتاری و اجتماعی است. دلیل اصلی این سندرم ناشناخته است، اما به‌طور کلی مجموعه‌ای از عوامل، دلیل بروز آن می‌شوند مانند: عوامل فرهنگی، نگرش منفی به قاعدگی، اعتقاد به این‌که زنان در حالت قاعدگی تمیز نیستند،[5]‌ بیولوژیکی، ژنتیکی و اجتماعی.[6]

اختلال خوردن

 زنان بیشتر مستعد ابتلا به اختلال خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی هستند.[7] شاخص‌ها عبارتند از کاهش وزن شدید، وسواس نسبت به تصویر بدن، درک تحریف‌شده از بدن، پرخوری و پس از آن، پاک‌سازی.[8]

تروما

 زنان ممکن است به‌دلیل عوامل مختلفی ازجمله تجاوز جنسی، خشونت خانگی یا سوءاستفاده در دوران کودکی، دچار آسیب شوند.[9] شاخص‌های اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌تواند شامل فلاش‌بک، کابوس، اجتناب از یادآوری و برانگیختگی شدید باشد. علاوه بر آن، رویدادهای اجتماعی نظیر سرکوب‌های سیاسی، بازداشت، جنگ و... از دیگر دلایل بروز تروما در زنان در نظر گرفته می‌شود.[10]

سوءمصرف مواد

 زنان ممکن است از موادی مانند الکل و مواد مخدر به‌عنوان راهی برای مقابله با مشکلات روانی، سوءاستفاده کنند.[11] علایم سوء مصرف مواد می‌تواند شامل افزایش تحمل، علایم ترک، نادیده گرفتن مسئولیت‌ها و تلاش‌های ناموفق برای ترک باشد.

خودآزاری یا افکار خودکشی

 زنانی که پریشانی عاطفی شدیدی را تجربه می‌کنند، ممکن است رفتارهای خودآزاری داشته باشند یا افکار خودکشی داشته باشند. شاخص‌ها شامل صدمات وارده به خود، صحبت درباره خودکشی یا ابراز احساس ناامیدی است.[12]

استرس مزمن

 استرس مداوم که اغلب مربوط به کار، مراقبت یا مسئولیت‌های خانوادگی است، بر سلامت روان تاثیر می‌گذارد. شاخص‌های این بیماری عبارتند از احساس غرق شدن، علایم فیزیکی مانند سردرد، معده درد، و تغییر در خلق و خو یا رفتار.

روابط و عوامل اجتماعی

 کیفیت روابط بین فردی، شبکه‌های حمایت اجتماعی و تجربه تبعیض یا خشونت، می‌تواند بر سلامت روان زنان اثر بگذارد. این شاخص‌ها ممکن است شامل روابط تیره، کناره‌گیری اجتماعی یا قرار گرفتن در معرض سوءاستفاده باشد.

شاخص‌های سلامت روان زنان را بایستی با الگوهای ترکیبی (Mixed Method) و استفاده هم‌زمان از روش تحقیق کمی و کیفی بررسی کرد تا به تصویری دقیق از وضعیت پیشِ‌رو رسید. این مواجهه از بُعد کمّی می‌تواند فراوانی این شاخص‌ها را بسته به سن و محل زیست و... به ما نشان دهد. از طرفی برخورد کیفی، نظیر پدیدارشناسی موجب می‌شود فراتر از یک اسم یا مفهوم، به ریشه‌های شکل‌گیری و چیستی یک وضعیت ذهنی در زنان نزدیک شوید.

[1] Iran MoHi. [cited 2018 Aug 16]. Available from:http://behdasht.gov.ir/?siteid=1&pageid=1508&newsview=159673.

[2] - کردتمینی ، بهمن. 1385.نقش ازدواج مجدد در سلامت روان همسران و فرزندان شاهد در تهران و سیستان وبلوچستان. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تهران. ص 73-54:

[3] Maracy MR, Kheirabadi GR. Development and validation of a postpartum depression risk score in delivered omen, Iran. J Res Med Sci. 2012;17(11):1067-71.

[4] Alavi A, Salahi Moghadam A, Alimalayeri N, Ramezanpour A. The prevalence of clinical signs of premenstrual

syndrome and premenstrual dysphoric disorder among students of Bandarabbas University of Medical Sciences.

Scientific-Research Quarterly of Hormozgan, 2006; 10 (4): 335-341. [Persian].

[5] Jafari N. Mental Health. Translated by Sayyed Mohammadi. Tehran: Arasbaran Publishing, 2013. [Persian].

[6] Lustyk MKB, Gerrish WG, Shaver S. Cognitive - behavioral therapy for permenstural syndrome and premenstrual dysphoric disorder: a systematic review. Journal ach womens ment health springer, 2009; 12: 85- 96.

[7] دکترپرویزعسگری، دکترغلامرضا پاشا، مریم امینیان، رابطه ی تنظیم هیجانی، فشارزاهای روانی زندگی و تصویر از بدن با اختلالات خوردن در زنان، اندیشه و رفتار، دوره ی چهارم، شماره ی 13 پاییز 1388

[8] National Institute of Mental Health. (2001). Eating disorders: Facts about eating disorders and the search for solutions. Retrieved November 30, 2005, from http://www. nimh. nih.gov/publicat/ eatingdisorders. cfm

[9] Oram SBN, Howard LM. Mental health and violence: opportunities for change. Lancet Psychiatry 2019; 6: 558–9.

[10] Petroula MM, Apostolidoub M, Stavros K. Parlalisca school. Risk factors for the prevalence of domestic violence against women in Cyprus. Soc Sci J 2014; 51: 295-301

[11] رویا نوری، حسن رفیعی، هومان نارجی‌ها،‌لیلا سلیمانی نیا، یروانه میرابی،‌ 1387،‌ بررسی عوامل تاب آوری زنان همسر معتاد در زندگی با مرد معتاد،‌ مرکز تحقیقات و سو مصرف مواد، دانشگاه بهزیستی و توانبخشی

[12] - Sadock BJ, Sadock VA. Kaplan and Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry. London:

Lippincott Co; 2004